انواع تغلیظ دیه در فقه و حقوق کیفری ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

تغلیظ دیه از جمله کیفیات مشددۀ اختصاصی عینی است که به چهار طریق صورت می‌گیرد. تشدید و تغلیظ دیه، مختص جرم قتل است که با توجه به نوع قتل و زمان ارتکاب در ماه حرام یا مکان ارتکاب در حرم مکه، نوع و میزان تغلیظ تفاوت می‌کند. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 در موارد تغلیظ دیه از اقوال مشهور فقها متابعت کرده است، اما در مقام اجرا، در مواردی مقامات دستگاه قضا با تعیین صرفاً یک نوع دیه، مرز تفاوت میان دیۀ قتل عمد، غیرعمد و خطای محض را نادیده گرفته‌اند و در نحوۀ تغلیظ دیه نیز بر این زاویه‌گیری از حقوق کیفری اسلام افزوده‌اند. در این مقاله ضمن بررسی روش‌های چهارگانۀ تغلیظ دیه، بر ضرورت تعیین و تغلیظ بر حسب انواع مختلف قتل تأکید شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Types of blood money (atonement) dilution in jurisprudence and Iranian criminal code

نویسنده [English]

  • Mohammad Javad Fathi
Assistant Professor Pardis Farabi, Tehran University
چکیده [English]

Blood money dilution is, inter alia, serious objective and unique quality conducted in four ways. Intensifying or dilution of blood money is unique to murder crime differs in terms of time and location of murder in Haram months or in Mecca. Islamic Penal Law ratified in 2013 has followed jurisprudents’ opinion in some cases of blood money dilution while in the case of execution, Judiciary has ignored border between deliberate murder, unintentional murder, and pure error by determining only one kind of blood money and in this perspective, they have added to Islamic criminal laws the way of blood money dilution. Present paper in studies four methods of blood money dilution and emphasizes on the necessity to determine and dilute blood money in different types of murder.

کلیدواژه‌ها [English]

  • blood money dilution
  • Haram months
  • Mecca sanctuary
  • blood money payment time
  • blood money payment incumbent
 
1-    ابن رشد، محمد بن احمد (1415 هـ . ق)،  « بدایه المجتهد و نهایه المقتصد »، ج 2، بیروت، دارالفکر.
2-    ابن قدامه، عبدالله بن احمد (1406 هـ . ق)، «المغنی »،ج 9، ریاض، دارالعالمالکتب.
3-    ابن قدامه مقدسی، ابوعمر بن محمد (بی تا)، «الشرحالکبیر»‏، ج 4، بیروت، دارالکتابالعربی .
4-    جزیری، عبدالرحمن (1995 م)،‌ « الفقه علی المذاهب الاربعه »،‌ج 5، بیروت، منشورات دارالثقلین.
5-    حرعاملی، شیخ محمد بن حسن (1409 هـ . ق)، « تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه »، ج 10، قم، موسسه النشرالاسلامی.
6-    خمینی، امام روح الله (بی تا)، « تحریر الوسیله » ج 2، نجف، مطبعه الاداب.
7-    محقق خویی، سید ابوالقاسم (1396 هـ . ق)،  « تکمله المنهاج »، ج 2، قم، علمیه.
8-    ابوالبرکات (بی تا)، « الشرح الکبیر »، بیروت، دارالاحیاءالکتب العربیه.
9-    رملی، احمد بن حمزه (بی تا)،‌ « نهایه المحتاج الی شرح المنهاج »، بیروت، دارالفکر.
10-زیدان‏، عبدالکریم (1428 هـ . ق)، «القصاص و الدیات فی الشریعه الاسلامیه»، بیروت، موسسه الرساله.
11-سرخسی ، شمس الدین ابوبکر (1421 ه. ق) « المبسوط » ، بیروت ، دارالفکر
12-شربینی، شمس الدین محمد (1415 هـ . ق)، « مغنی المحتاج الی معرفه معانی الفاظ المنهاج»، ج 4، بیروت، دارالفکر.
13-شهید ثانی، زین الدین بن علی (1416 هـ . ق)، « مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام»،‌ قم، موسسه المعارف الاسلامیه.
14-شهید ثانی‏، زین الدین بن علی (بی تا)، « الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه »، بیروت،‌ ج 2، دارالعالم الاسلامی.
15-طوسی، شیخ ابوجعفر محمد (1387 هـ . ق)، « مبسوط » تهران، انتشارات حیدریه.
16-طوسی، شیخ ابوجعفرمحمد (1365 هـ . ش)،‌ «تهذیب الاحکام»، ج 10، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
17-طوسی، شیخ ابوجعفر محمد (بی تا)، « نهایه فی المجردالفقه و الفتاوی »، قم، انتشارات قدس محمدی.
18-طوسی، شیخ ابوجعفر محمد (بی تا)، « خلاف »، ج 5، قم، جامعه مدرسین.
19-عاملی، سید محمد جواد، (1419 هـ . ق)، «مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه»، ج 10، قم، موسسه النشرالاسلامی.
20-عوده، عبدالقادر (1413 هـ . ق)‏، « التشریع ا لجنایی » ، بیروت، موسسه الرساله.
21-فاضل هندی، محمد بن حسن (1424 هـ . ق)، « کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام »، قم، موسسه النشرالاسلامی.
22-فتحی ، محمد جواد (1379 هـ . ش)، « بررسی انتقادی کیفیات مشدده عمومی در قانون مجازات اسلامی »، مجله مجتمع آموزش عالی قم، سال دوم، شماره 7 و 8، صفحات 77-110  .
23-قلعجی ، محمد ( 1408 ه.ق ) « معجم لغه الفقهاء » ، بیروت ، دارالنفاس
24-کاسانی، ابوبکر (1417 هـ . ق)،  « بدائع الصنایع فی ترتیب الشرایع »، ج 7، بیروت، دارالاحیاءالتراث العربی
25-کلینی رازی، محمد بن یعقوب (1369 هـ . ش)،‌ « اصول کافی »، ج 4، تهران، کتابفروشی علمیه اسلامیه.
26-گرجی‏، ابوالقاسم و همکاران (1380 هـ . ش)، «دیات»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
27-مالک بن انس (1406 هـ . ق)، «الموطأ »‏، ج 3، بیروت، دارالاحیاءالتراثالعربی
28-مجلسی، محمد باقر (1410 هـ . ق)، « مرآه العقول فی شرح اخبار آل الرسول »، ج 24، تهران دارالکتب الاسلامیه.
29-محقق حلی‏، نجم الدین جعفر بن حسن، (1409 هـ . ق)، «شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام»، تهران، انتشارات استقلال.
30-مصطفی، ابراهیم و دیگران (2004 هـ . ق)، « المعجم الوسیط » مصر، مکتبه الشروق الدولیه.
31-مفید، محمد بن محمد بن النعمان (1410 هـ . ق)، « المقنعه »‏، قم، موسسه النشرالاسلامی.
32-موسوی اردبیلی، عبدالکریم (1416 هـ . ق)، « فقه الدیات »،‌ قم، منشورات مکتبه امیرالمومنین.
33-موسوی بجنوردی، محمد (1376 هـ . ش)،‌ « فقه تطبیقی»، تهران، نشر میعاد.
34-نجفی، شیخ محمد حسن (1404 هـ . ق)، « جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام »، ج 43‏، تهران، دارالکتب الاسلامیه.