بازخوانی طواف در طبقات از منظر آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشکدة علوم قرآنی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، تهران، ایران

چکیده

فریضة حجّ یکی از مهم‌ترین فروع دین است و این مهم دقت در اتیان آن را طلب می‌کند. یکی از اهمّ ارکان حجّ طواف است که صحت آن، علاوه بر شروط عامه و خاصة عبادات، منوط به مکان‌یابی آن است. با توجه به اینکه به دلیل ازدحام جمعیت به‌خصوص در موسم حجّ چهار طبقه در اطراف کعبه ساخته شده است، برخی فقها طواف در طبقات پایین تر از ارتفاع کعبه را جایز دانسته‌اند. اهمیت این فرع فقهی اقتضا می‏کند این مسئله با بهره‏گیری از تحلیل اسناد کتابخانه‏ای و بررسی ادلة نقلی از آیات و روایات و انظار فقیهان بر مبنای قواعد اصولی و شیوة فقه جواهری مورد بررسی قرار گیرد. محقق در این زمینه واژه‏های به‌کاررفته در احادیث، مانند «مکان البیت» به جای «بیت» و «محازات با عرش»، و همچنین امکان جریان اصل برائت در شک تکلیفی بین اقل و اکثر و نیز مستندات تاریخی تغییرات بنای بیت و ارتفاع آن را مورد توجه قرار داده است. یافتة این پژوهش حاکی از آن است که ظهور طواف بیت چه در قرآن کریم چه در روایات محدود به فاصلة خاصی از بیت یا طبقه‏ای خاص نیست و صدق عرفی طواف در هر جا و هر طبقه‏ای حاکم باشد کفایت می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reinterpretation of the Circumambulation in the Heavens from the Perspective of Qur’anic Verses and Hadiths

نویسنده [English]

  • Ali Ghazanfari
Department of Qur’anic Sciences and Exegesis, Faculty of Qur’anic Sciences,University of Qur’anic Sciences and Teachings, Tehran, Iran
چکیده [English]

The Obligation of Hajj necessitates meticulous adherence to its rituals, with the Tawaf al-Bayt validity being crucial. Its permissibility hinges upon the spatial integrity of its locus. Due to the construction of four superimposed levels around the Ka‘bah to accommodate the augmented pilgrim population, a jurisprudential problem has arisen: whether Tawaf performed on lower levels remains valid. This study undertakes an analytical, library-based investigation, drawing primary evidence from Quranic exegesis and Ahadith, situated within the framework of Usul al-Fiqh and the Javaheri school of jurisprudence. Emphasis is placed on resolving lexical ambiguities, particularly concerning terms like “makān al-Bayt” and applying the Principle of Barā’ah in cases of doubt between minimal and maximal duty. The findings conclude that the normative concept of Tawaf al-Bayt, as rooted in scripture and tradition, is not rigidly constrained by fixed spatial or vertical parameters. Therefore, any circumambulation satisfying the criteria of customary validity (‘urfī) is deemed sufficient for fulfilling this essential pillar of Hajj.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hajj
  • Umrah
  • Tawaf
  • Levels of al Masjid
  • al Haram
آلوسى، سیدمحمود بغدادى (1415ق). تفسیر روح المعانی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن بابویه، ابوجعفر محمد بن على بن حسین بن بابویه قمى (شیخ صدوق) (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعه مدرسین.
ابن فارس، احمد(1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: انتشارات تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
ابن منظور، محمد بن مکرم(1414ق). لسان العرب. بیروت: انتشارات دار الفکر.
احسایی، محمدبن‌علی‌بن‌ابراهیم معروف به ابن‌جمهور(1403ق). عوالی العالی. قم: سیدالشهداء
اردبیلی، احمد(1402ق). مجمع الفائدة والبرهان. قم: جامعة المدرسین.
بحرانى، سیدهاشم(1416ق).‏ البرهان فى تفسیر القرآن تهران: چاپ دوم،‏ بنیاد بعثت.
بیهقی نیشابوری، احمدبن‌حسین‌بن‌علی(1424ق). سنن بیهقی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
پژوهشکده حج و زیارت(1392ش). مناسک حج محشی. تهران: مشعر.
جوادی آملی، عبدالله(1391ش). تفسیر تسنیم. قم: مؤسسه اسراء.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله(1418ق). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالمعرفه.
حسینی عاملی، سید محمد جواد(1391ق). مفتاح الکرامة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلی، حسن ‌بن ‌یوسف (‌1414ق). تذکره‌الفقهاء. مشهد: موسسه آل البیت (ع).
-------------- (1413ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم: جامعه مدرسین.
--------------(1397ش). نهج الحق و کشف الصدق. بیروت: دارالهجرة.
حلی، نجم‌الدین ‌جعفر بن ‌حسن(1415ق). شرایع‌الاسلام. قم: المعارف‌الاسلامیه.
حویزی، ابن‌جمعه(1412ق). تفسیر نورالثقلین. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
الدقن، محمد، انصارى، هادی (1383ش). کعبه و جامه آن از آغاز تاکنون. تهران: انتشارات مشعر.
رازی، ابوالفتوح(1365ش). روض‏الجنان و روح‏الجنان. مشهد: بنیاد پژوهش­هاى‏ اسلامى.
راغب، حسین‌‌بن‌‌محمد(راغب ‌اصفهانی) (1412ق). مفردات الفاظ قرآن. دمشق: دارالعلم.
رضی، سیدرضی، ابوالحسن، محمدبن‌حسین موسوى، نهج البلاغه. بیروت: دار المعرفة.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۲۶ق). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسه النشر الاسلامی.
----------(1424ق). الحج فی الشریعه الاسلامیه الغراء. قم: انتشارات مؤسسه امام صادق (ع).
سبزواری، محقق سبزواری، ملا محمدباقر(1395ش). ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد. قم: انتشارات دلیل ما.
سیوطی جلال الدین(1404ق). تفسیر درالمنثور. قم: مکتبه آیت الله المرعشی.
طباطبائی، سیدعلی(1404ق). ریاض المسائل، قم: آل البیت للطباعة و النشر.
طباطبایی، سید محمدحسین(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1372ش). مجمع البیان. تهران: ناصر خسرو.
طوسی،محمدبن‌حسن(1409ق). تفسیر التبیان. بیروت: دار الإحیاء.
طوسی، محمد‌بن‌حسن، تهذیب الاحکام، دارالکتب‌الاسلامیه، تهران، 1407ق.
طوسی، محمدبن‌حسن(1407ق). الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم،
ظهیری، عباس (1386ش.، طواف معذورین، میقات حج، شماره 61، سال 16،
ظهیری، عباس(1398ش). درسنامه فقه و مناسک. تهران: انتشارات معاونت فرهنگی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حجِّ و زیارت، ویراست هشتم.
ظهیری، عباس (1403ش). درسنامه فقه و مناسک. تهران: انتشارات معاونت فرهنگی حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حجِّ و زیارت، ویراست نهم.
عاملی، حر(1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل بیت (ع).
زین‌الدین‌بن‌علی عاملی جُبَعی (شهید ثانی) (1414ق). مسالک الأفهام الی آیات الأحکام. تهران: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
علاءالدین علی‌بن‌حسام معروف به متقی هندی(1359ش). کنزالعمال فی سنن الاقوال و الافعال. بیروت: چاپ:5، موسسه الرساله.
عنایتی‌راد، محمدجواد (1396ش). حکم طواف از طبقات بالاتر از کعبه. فصلنامه فقه و اصول، شماره 2، سال 49، صص 49 ـ 68.
غضنفری، علی(1394ش). علوم حدیث، قم: انتشارات لاهیجی.
فاضل‌لنکرانی، محمدجواد (1383ش). پژوهشی فقهی درباره طواف از طبقه اول مسجدالحرام. میقات حج، ، دوره 12، شماره 48، صص 56ـ 78.
________________(1392ش).  کتابخانه دیجیتالی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
فاضل هندی، محمدبن‌حسن(1416ق). کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد (1409ق). کتاب العین، قم: دارالهجره.
فخررازی، محمدبن عمر(1420ق). التفسیرالکبیر (مفاتیح‌الغیب). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
ف‍ی‍وم‍ی‌، اح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د احمد بن محمد بن علی(1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر رافعی. قم: دارالهجره.
فصلنامه البحوث‌الاسلامیه( اکتبر2020م)، شماره35، ص231.
فصلنامه پژوهش­های قرآنی، بهار 1394 شماره 74.
فصلنامه فقه، ص 149، شماره 58، سال 1387.
قرشی، سید علی اکبر(1371ش). قاموس قرآن. نجف: حیدریه.
کاشف الغطاء، جعفر(1422ق). کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء، قم: بوستان کتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامی.
مجلسی، محمدباقر(1429ق). بحارالانوار. بیروت: موسسه الطبع و النشر.
مصطفوی، حسن(1360ش). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه نشر کتاب.
مظاهری، حسین(1394ش). مناسک حج. تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهراء (س).
مکارم شیرازی، ناصر(1384ش). مناسک جامع حج. قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب (ع).
موسوی عاملی، سید شمس‌الدین محمدبن‌علی(1410ق). مدارک الأحکام فی شرح شرائع الاسلام. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
نجفی، محمد حسن (1404ق). جواهرالکلام. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
نوری، میرزا حسین(1408ق). مستدرک الوسائل. قم: مؤسسة آل‏البیت لاحیاء التراث.
نووی، یحیی بن شرف (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. بیروت: دارالفکر.
References                       
Alusi, Sayyid Mahmoud Baghdadi, *Tafsir Ruh al-Ma'ani,* Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Beirut, 1415 AH. (in Arabic)
Ibn Babawayh, Abu Ja'far Muhammad ibn Ali ibn Husayn ibn Babawayh Qummi (Shaykh Saduq), *Man La Yahduruhu al-Faqih,* 381 AH, Jam'ah Mudarrisin, 1413 AH, Qom.( in Arabic)
Ibn Faris, Ahmad, *Mu'jam Maqayis al-Lughah,* Intisharat Tablighat Islami Hawzah Ilmiyyah Qom, 1404 AH.( in Arabic)
Ibn Manzur, Muhammad ibn Mukarram, *Lisan al-Arab,* Dar al-Fikr Publications, Beirut, 1414 AH.( in Arabic)
Ihsai, Muhammad ibn Ali ibn Ibrahim known as Ibn Jumhur, *Awali al-La'ali,* Sayyid al-Shuhada, Qom, 1403 AH.( in Arabic)
Ardabili, Ahmad, *Majma' al-Fa'idah wa al-Burhan,* Jam'ah Mudarrisin, Qom, 1402 AH.( in Arabic)
Bahrani, Sayyid Hashim, *Al-Burhan fi Tafsir al-Qur'an,* Volume One, Two, Tehran, Bunyad Ba'that, 1416 AH.( in Arabic)
Baha'i, Baha' al-Din Muhammad ibn al-Husayn al-Amili, Shaykh Baha'i (1031 AH), *Al-Hashiyah ala Man La Yahduruhu al-Faqih,* Library of His Eminence Ayatollah al-Uzma Mar'ashi Najafi (RA), Qom - Iran, 1424 AH.( in Arabic)
Bayhaqi Nishaburi, Ahmad ibn Husayn ibn Ali, *Sunan Bayhaqi,* Dar al-Kutub al-Ilmiyyah, Beirut, 1424 AH.( in Arabic)
Hajj and Ziyarat Research Institute, *Manasik Hajj Mahshi,* New Edition, Publications: Mash'ar, Tehran, 1392 SH.(in persian)
Javadi Amoli, Abdullah, *Tafsir Tasnim,* Isra' Institute, 1391 SH.(in persian)
Hakim Nishaburi, Muhammad ibn Abdullah, *Al-Mustadrak ala al-Sahihayn,* Dar al-Ma'rifah, Beirut, 1418 AH.( in Arabic)
Husayni Amili, Sayyid Muhammad Jawad, *Miftah al-Karamah,* Al-Nashr al-Islami Institute, 1391 AH.( in Arabic)
Hilli, Hasan ibn Yusuf, *Tadhkirat al-Fuqaha',* Al al-Bayt Institute (AS), Mashhad, 1414 AH.( in Arabic)
--------------, *Mukhtalif al-Shi'ah fi Ahkam al-Shari'ah,* Jam'ah Mudarrisin, Qom, 1413 AH.( in Arabic)
--------------, *Nahj al-Haqq wa Kashf al-Sidq,* Dar al-Hijrah, 1397 SH.( in Arabic)
Hilli, Najm al-Din Ja'far ibn Hasan, *Shara'i' al-Islam,* Al-Ma'arif al-Islamiyyah, Qom, 1415 AH.( in Arabic)
Huwayzi, Ibn Jum'ah, *Tafsir Nur al-Thaqalayn,* Isma'iliyan Institute, Qom, Fourth Edition, 1412 AH.( in Arabic)
Al-Daqn, Muhammad, Ansari, Hadi, *Ka'bah and Its Covering from the Beginning Until Now,* Mash'ar Publications, Tehran, 1383 SH.(in persian)
Razi, Abu al-Futuh, *Rawd al-Jinan wa Ruh al-Jinan,* Islamic Research Foundation, Mashhad, 1365 SH.(in persian)
Raghib, Husayn ibn Muhammad (Raghib Isfahani), *Mufradat Alfaz al-Qur'an,* Dar al-'Ilm, Damascus, 1412 AH.( in Arabic)
Razi, [Sayyid Razi] (https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B1%D8%B6%DB%8C), Abu al-Hasan, Muhammad ibn Husayn Musawi, *Nahj al-Balaghah,* Dar al-Ma'rifah, Beirut.( in Arabic)
Subhani Tabrizi, Ja'far, *Usul al-Hadith wa Ahkamuhu fi 'Ilm al-Dirayah,* Jam'ah Mudarrisin Hawzah Ilmiyyah Qom, Al-Nashr al-Islami Institute Qom, 1426 AH.( in Arabic)
----------, *Al-Hajj fi al-Shari'ah al-Islamiyyah al-Gharra',* Publications of Imam Sadiq (AS) Institute, Qom, 1424 AH.( in Arabic)
Sabzawari, Muhaqqiq Sabzawari, Mulla Muhammad Baqir, *Dhakhirah al-Ma'ad fi Sharh al-Irshad,* Dalil Ma Publications, Qom, 1395 SH.( in Arabic)
Suyuti, Jalal al-Din, *Tafsir Durr al-Manthur,* Library of Ayatollah al-Mar'ashi, 1404 AH.( in Arabic)
Tabataba'i, Sayyid Ali, *Riyad al-Masa'il,* Al al-Bayt for Printing and Publishing, Qom, 1404 AH.( in Arabic)
Tabataba'i, Sayyid Muhammad Husayn, *Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an,* Translated by Sayyid Muhammad Baqir Musawi Hamadani, Qom, Office of Islamic Publications, 1417 AH.( in Arabic)
Tabarsi, Fadl ibn Hasan, *Majma' al-Bayan fi 'Ulum al-Qur'an,* Nasir Khusraw, Tehran, 1372 SH.( in Arabic)
Tusi, Muhammad ibn Hasan, *Tafsir al-Tibyan,* Dar al-Ihya', Beirut, 1409 AH.( in Arabic)
Tusi, Muhammad ibn Hasan, *Tahzib al-Ahkam,* Dar al-Kutub al-Islamiyyah, Tehran, 1407 AH.( in Arabic)
Tusi, Muhammad ibn Hasan, *Al-Khilaf,* Office of Islamic Publications, Qom, 1407 AH.( in Arabic)
Zahiri, Abbas, *Tawaf of the Excused,* Miqat Hajj, Issue 61, Year 16, 1386 SH.(in persian)
Amili, Hur, *Wasa'il al-Shi'ah,* Al al-Bayt Institute (AS), Qom, 1409 AH.( in Arabic).
Zayn al-Din ibn Ali Amili Jubai (Shahid Thani), *Masalik al-Afham ila Ayat al-Ahkam,* Al-Ma'arif al-Islamiyyah Institute, Tehran, 1414 AH.( in Arabic)
Ala' al-Din Ali ibn Hisam known as Muttaqi Hindi, *Kanz al-Ummal fi Sunan al-Aqwal wa al-Af'al,* 5th Edition, Al-Risalah Institute, Beirut, 1359 SH.( in Arabic)
Inayati-Rad, Muhammad Jawad, *Ruling on Tawaf from Floors Higher than the Ka'bah,* Quarterly Journal of Fiqh and Usul, 1396 SH, Issue 2, Year 49.(in persian)
Ghazanfari, Ali, *Hadith Sciences,* Lahiji Publications, 1394 SH.(in persian)
Fadhil Lankarani, M.J. *A Jurisprudential Research on Tawaf from the First Floor of Masjid al-Haram,* Miqat Hajj, 1383 SH, Volume 12, Issue 48.(in persian)
------------------------- *Scientific Session on Tawaf from Upper Floors,* Fiqhi Center of the Pure Imams (AS), 1392 SH.(in persian)
Fadhil Hindi, Muhammad ibn Hasan, *Kashf al-Litham wa al-Ibham an Qawa'id al-Ahkam,* Jam'ah Mudarrisin Hawzah Ilmiyyah Qom, 1416 AH.( in Arabic)
Farahidi, Khalil ibn Ahmad, *Kitab al-Ayn,* Qom, 1367 SH.( in Arabic)
Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar, *Al-Tafsir al-Kabir* (Mafatih al-Ghayb), Dar Ihya' al-Turath al-Arabi, 3rd Edition, 1420 AH.( in Arabic)
Fayyumi, Ahmad ibn Muhammad Ahmad ibn Muhammad ibn Ali, *Al-Misbah al-Munir fi Gharib al-Sharh al-Kabir al-Rafi'i,* Dar al-Hijrah, Qom, 1414 AH.( in Arabic)
Quarterly Journal Al-Buhuth al-Islamiyyah, Issue 35, p. 231.( in Arabic)
Quarterly Journal of Qur'anic Research, Spring 1394, Issue 74.(in persian)
Quarterly Journal of Fiqh, p. 149, Issue 58, Year 1387.(in persian)
Fayyumi, Ahmad ibn Muhammad Ahmad ibn Muhammad ibn Ali, *Al-Misbah al-Munir fi Gharib al-Sharh al-Kabir al-Rafi'i,* Dar al-Hijrah, Qom, 1414 AH.( in Arabic)
Qarashi, Sayyid Ali Akbar, *Qamus Qur'an,* Haydariyyah, 6th Edition, 1371 SH.(in persian)
Qummi, Ali ibn Ibrahim, *Tafsir Qummi,* Dar al-Kitab, Qom, 1367 SH.( in Arabic)
Kashif al-Ghita', Ja'far, *Kashf al-Ghita' an Mubhamat Shari'at al-Gharra',* Bustan Kitab, Qom, 1422 AH.( in Arabic)
Kulayni, Muhammad ibn Ya'qub, *Al-Kafi,* Dar al-Kutub al-Islamiyyah, Tehran, 1407 AH.( in Arabic)
Majlisi, Muhammad Baqir, *Bihar al-Anwar,* Al-Tiba'ah wa al-Nashr Institute, Beirut, 1429 AH.( in Arabic)
Mustafawi, Hasan, *Al-Tahqiq fi Kalimat al-Qur'an al-Karim,* m1297, Book Publishing House, 1360 SH, Tehran.( in Arabic)
Mazahiri, Husayn, *Manasik Hajj,* Al-Zahra (AS) Cultural and Research Institute, Iran, Tehran, 1394 SH.(in persian)
Makarim Shirazi, Nasir, *Manasik Jami' Hajj,* School of Imam Ali ibn Abi Talib (AS), Iran, Qom, 1384 SH.(in persian)
Musawi Amili, Sayyid Shams al-Din Muhammad ibn Ali, *Madarik al-Ahkam fi Sharh Shara'i' al-Islam,* Al al-Bayt Institute (AS) for the Revival of Heritage, Qom, 1410 AH.( in Arabic)
Najafi, Muhammad Hasan, *Jawahir al-Kalam,* Dar al-Ihya' al-Turath al-Arabi, Beirut, 1404 AH.( in Arabic)
Nuri, Mirza Husayn, *Mustadrak al-Wasa'il,* Mehr Qom, Al al-Bayt Institute for the Revival of Heritage, 1408 AH.( in Arabic)
Nawawi, Yahya ibn Sharaf, *Al-Majmu' Sharh al-Muhadhdhab,* Beirut, Dar al-Fikr, n.d.( in Arabic)