مبانی دفاع مشروع و حقوق بشر با تاکید بر اندیشه دفاعی مقام معظّم رهبری مدّ ظلّه العالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد و استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسامی رضوی. مشهد، ایران

2 دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی. مشهد، ایران

10.22059/jorr.2024.370613.1009415

چکیده

بر اساس فطرت، خرد و مبانی دینی، همه انسانها از حق دفاع مشروع برخوردار می باشند. چنین دفاعی مورد پذیرش  اسلام  بوده و از اجزاء منظومه اندیشه دفاعی مقام معظم رهبری نیز می باشد. نگارنده گان به روش توصیفی- تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته و هدف تبیین مبانی دینی دفاع مشروع و بستر سازی برای پیگیری صدور قطعنامه ای الزام آور برای حمایت از دفاع مشروع است. یافته پژوهه آن است که نه اسلام و نه حقوق بشر سلطه جویی را  نپذیرفته و به طرد و مقابله با آن توصیه می‌ نمایند. در این میان اگر چه برخی از نهادهای بین‌المللی تلاش نموده تا با وضع قوانینی به برقراری امنیت کمک نمایند اما این تلاشها با توجه به عدم پشتیبانی‌های موثرعملی، نتیجه مهمی در بر نداشته و نمونه بارز آن جنایات رژیم صهیونیستی در فلسطین اشغالی، غزّه و همچنین لبنان یا تهاجم برخی به کشور یمن می باشد. پیشنهاد می شود: وزارت خارجه و نهادهای حقوقی کشور با رایزنی با دولتهای کشورهای اسلامی و همسو و نیز سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، زمینه صدور قطعنامه‌ای الزام‌آور برای محاکمه و جبران خسارات وارده از سوی متجاوزان و حمایت همه جانبه از دفاع مشروع را فراهم آورند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Basics of Legitimate Defense and Human Rights with an Emphasis on the Defense Thought of the Supreme Leader of the Islamic Republic

نویسندگان [English]

  • Sayyed Mehdi Ahmadi Nik 1
  • Mohammad Hassanzadeh 2
1 Foreign professor of jurisprudence and principles of Mashhad seminary and assistant professor of the department of jurisprudence and fundamentals of law at Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Bachelor of Law student of Razavi, University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Based on nature, wisdom and religious principles, all human beings have the right to legitimate defense. This kind of defense is accepted by Islam and is one of the components of the Supreme Leader's defense system. The authors analyzed this issue using a descriptive-analytical method. They aimed at explaining the religious foundations of legitimate defense and creating a platform for pursuing the issuance of a binding resolution to support legitimate defense. The findings of the study indicate that neither Islam nor human rights accept domination, and recommend rejecting and confronting it. In the meantime, although some international organizations have tried to help establish security by establishing laws, due to the lack of effective and practical support, these efforts have not yielded significant results.  The obvious example of that is the crimes of the Zionist regime in occupied Palestine, Gaza, and Lebanon, as well as the invasion of Yemen. It is suggested that the Ministry of Foreign Affairs and legal institutions of the country, in consultation with the governments of Islamic and aligned countries, as well as the United Nations and human rights institutions, issue a binding resolution for trial and compensation for the damages caused by the aggressors and all-round support for legitimate defense.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Basics of defense
  • human rights
  • legitimacy
  • leadership'
  • s defense thought
ـ قرآن کریم
ابن‌عابدین، محمدامین‌ بن‌ عمر بن‌ عبدالعزیز (1407 ق). رد ّالمحتار علی‌ الدر المختار فی‌ شرح‌ تنویر الابصار. بیروت: دار الفکر.
ابن‌فارس، احمد بن فارس (1404 ق). مقاییس اللغه. قم: مرکز النشر مکتب الإعلام الإسلامی.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1414 ق). لسان العرب. چ 3. بیروت: دارصادر.
ابوزهره، محمد (1401 ق). المجتمع الإنسانی فی ظل الإسلام. عربستان: الدار السعودیه للنشر و التوزیع.
اعلامیه جهانی حقوق بشر (مصوب 1948 م).
آصفی، محمدمهدی (1379). الجهاد. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آمدی، عبدالواحد بن محمد (1410 ق). غرر الحکم و درر الکلم. چ 2. قم: دار الکتب الاسلامی.
بابایی، احمدعلی (1386). برگزیده تفسیر نمونه/ مکارم شیرازی. تهران: دار الکتب الاسلامی.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401 ق). صحیح بخاری. چاپ‌ محمد ذهنی‌ افندی. استانبول‌.
بنیانیان، حسن (1377). پنچ گام به سوی دفاع فرهنگی. فرهنگ کوثر، 18، 34.
بهشتی دامغانی، ابراهیم (1391). دفاع مشروع در فقه اسلامی. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
جعفری، علی (1393). جامعه‌شناسی راهپیمایی 22 بهمن. تهران: سوره مهر.
حرعاملی، محمد بن حسن (1409 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
حسینی خامنه‌ای، سید علی (1393). رسالة آموزشی 1. تهران: دفتر نشر آثار رهبری.
حسینی همدانی، سید محمد (1404 ق‏). انوار درخشان‏ فی تفسیر القرآن. تهران: کتاب‌فروشی لطفی.
حسینی، ابوالقاسم (1382). جهاد و حقوق بین‌الملل. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
حلّی (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی (1410 ق). إرشاد الأذهان إلی أحکام الإیمان. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه. مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حلّی (محقق)، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1418 ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیه. قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
حقیقت پور، حسین، ( 1399). دفاع مشروع و بازدارنده از منظر حقوق بین‌الملل اسلامی، فقه و اصول، شماره دوره، 52، شماره، 120، صص، 35- 56.
سلامی، حسین و یداللهی، رضا (1396). ارائة الگوی دفاعی حاکم بر اندیشه‌های حضرت امام خامنه‌ای (مد ظلّه العالی). مطالعات استراتژیک، 15، 69، 5 ـ 32.
چمنی، ساسان،  ریاضی، وحید،( 1401). بررسی و مقایسة دفاع مشروع از نگاه اسلام و حقوق بین‌الملل، نشریه علمی سیاست دفاعی، دوره 32، شماره 122، صص 117- 97.
شهید اول، محمد بن مکی (1417 ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه. دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1413‍ ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
طباطبایی، سید محمدحسین‏ (1417 ق‏). المیزان فی تفسیر القرآن‏. چ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن‏ (1360). ترجمة مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. تهران: فراهانی‏.
طوسی، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط فی فقه الامامیه. چ 3. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
ـــــــــــــــــــــ (1414 ق). الأمالی. قم‏: دار الثقافه.
ظریف، محمدجواد، آهنی امینه، محمدف ( 2012) مشروعیت کاربرد زور در روابط بین‌الملل یا نقض مکرر منشور ملل متحد، تحقیقات سیاسی و بین المللی، دوره، 12، شماره 4، صص 41- 82.
عزام، عبدالرحمن (2018 م). الرساله الخالده.
عطار، احمد عبدالغفور (1368). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. تهران: افست تهران.
عطار، داوود (1378). دفاع مشروع و تجاوز از حدود آن. تهران: باز.
علی‌پور، فریده (۱۳۷۹). دفاع مشروع در حقوق بین‌الملل (با توجه به جنگ عراق علیه ایران). تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
قانون مجازات اسلامی (مصوب 1392).
قانون مسئولیت مدنی (مصوب 1339).
قرائتی، محسن (1383‏). تفسیر نور. چ 11. تهران: مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن‏.
قریشی‌کرین، سید حسن (1388). جهاد و دفاع از دیدگاه میرزای قمی با مقایسة آرای فقهی امام خمینی. حضور، مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
کاتوزیان، ناصر (1399). وقایع حقوقی. چ 5. تهران: گنج دانش.
کرم زاده، سیامک، (1382). تروریزم و دفاع مشروع در حقوق بین‌الملل، مچله پژوهشهای حقوق تطبیقی دوره 7، شماره 1، صص  180- 165.
کلینی، محمد بن یعقوب‏ (1407 ق‏). الکافی (ط - الإسلامیه). چ 4. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
گیلانی، عبدالرزاق (منسوب به امام جعفر صادق(ع)) (1400 ق). مصباح الشریعه. بیروت: اعلمی.
مجلسی، محمدباقر (1403 ق‏). بحار الأنوار. چ 2. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1388). نگاهی گذرا به حقوق بشر از دیدگاه اسلام. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
مطهری، مرتضی (1372‏). مجموعه آثار استاد شهید مطهری‏. قم.‏
مغنیه، محمدجواد (1378). ترجمة تفسیر کاشف. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه‏. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
موسوی‏ همدانی‏، سید محمدباقر (1374). ترجمة تفسیر المیزان‏. چ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
میوه‌یان، میلاد (1397). بررسی حقوقی دفاع مشروع در حقوق جزای ایران. تهران: قانون‌یار.
نجفی، محمدحسن بن باقر (1363). جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
هاشمی، سید محمود (جمعی از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمی شاهرودی) (1417 ق). معجم فقه الجواهر. بیروت: الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع.
هلالی، سلیم بن قیس‏ (1405 ق‏). کتاب سلیم بن قیس الهلالی‏. قم: الهادی‏.
هندی، علاء‌الدین علی بن حسام (1368). کنز العمّال. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
The Holy Quran
Abu-Zuhra, M. ( 2023 A.H.). Al-Mujtama Al-Insani fi Zell al-Islam. Arabia: Al-Dar Al-Saudiya le al-Nashr & Al-Tawzie. (in Arabic)
Alipour, F. ( 2001). Defaa Mashrou dar Huqouq bayn al-Melal (Regarding the Iraq War against Iran). Tehran: Daftar Mutalaat Siyasi wa bayn al-melali. (in Persian)
Amudi, A.W. M. (1990 A.H.). Ghurar al-Hekam and Durar al-Kalem. second edition. Qom: Dar al-Kutub al-Islami. (in Arabic)
Asefi, M.M. (2001). Al-Jihad. first edition. Qom: Islamic Propagation Office. (in Arabic)
Attar, A. A.Gh. (1990). Al-Sahaha: Taaj al-Lugha and Sahaha al-Arabiyya. Tehran: Offset Tehran. (in Arabic)
Attar, D. (2000). Defaa Mashrou wa Tajawuz az hudoud Aan. Tehran: Baaz. (in Persian)
Babaei, A.A. (2008). Selected Tafsir Nemouneh/ Makarem Shirazi. Tehran: Dar al-Kutub al-Islami. (in Persian)
Beheshti Damghani, I. (2013). Defaa Mashrou Dar Feqh e-Islami. Qom: Markaz e-Feqhi Aemeh Athar (peace be upon them). (in Persian)
Bukhari, M. I. (1981 A.H.). Sahih Bukhari. Istanbul: Muhammad Zehmi Afandi. (in Arabic)
Bunyanian, H. (1999). Panj Gam Be Souye Defaa e-Farhangi. Farhang Kausar, 18, 34. (in Persian)
Ezzam, A.R. (2018). Al-Risalah al-Khaleda. (in Arabic)
Gilani, A.R. (attributed to Imam Jafar Sadiq (peace be upon him)) (1980A.H.). Misbah al-Sharia. Beirut: Alami. (in Arabic)
Hashemi, S. M. (a group of researchers under the supervision of Shahroudi Seyyed Mahmoud Hashemi) (1417 A.H.). Mu'jam Fiqh al-Jawahir. Beirut: Al-Ghadir Li al-Tebaah wa Al-Nashar and Al-Tawzii. (in Persian)
Helali, S. Q. (1985A.H.). Ketabe Salim bin Qais al-Hilali. Qom: Al-Hadi. (in Arabic)
Helli (Allameh), H. Y. M. A. (n.d.). Tahrir al-Ahkam al-Sharia Madhhab Al-Imamia. Mashhad: Muassesa Aal Al-Bayt (peace be upon them). (in Arabic)
Helli (Allameh), H. Y. M.A. (1990 A.H.). Irshad al-Azhan ela Ahkam Al-Iman. Qom: Daftar Intesharat Islami. (in Arabic)
Helli (Mohaqeq), N. J. H. (1997 A.H.). Al-Mukhtasar al-Nafi Fi Fiqh al-Imamiya. Qom: Al-Matbbouat Al-Diniya. (in Arabic)
Haghighatpour, Hossein  (2019) Legitimate and Deterrent Defense from the Perspective of Islamic International Law, Jurisprudence, 52 Issue No. 120, pp. 35-56 and Principles, Volume No
Chamani, Sasan, Raazi, Vahid, (2023). Study and comparison of legitimate defense from the perspective of Islam and international law, Scientific Journal of Defense Policy, Volume 32, No. 122, pp. 97-117.Hendi, A. A. H. (1990). Kanz al-ummal. Beirut: Dar Ehya al-Tarath al-Arabi. (in Arabic)
Hosseini Hamadani, S. M. (1984 A.H.). Anwar Derakhshan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Ketab fouroushi Lotfi. (in Persian)
Hosseini Khamenei, S. A. (2015). Resaleh Aamouzesh 1. Tehran: Daftar Nashre Aasar Rahbari. (in Persian)
Hosseini, A.Q. (2004). Jihad & Huqouq Bain Al-Melal. Tehran: Pazhouheshgah Farhang & Andisha Islami. (in Persian)
Zarif, Mohammad Javad, Ahani Amineh, Mohammad (2012). The Legitimacy of the Use of Force in International Relations or the Repeated Violation of the United Nations Charter, Political and International Research, Volume 12, Number 4, pp. 41-82.Hurr Ameli, M. H. (1989 A.H.). Wasael al-Shia. Qom: Muassesh Aal Al-Bayt (peace be upon them). (in Arabic)
Ibn-Aabedin, M.A. U. A.A. (1987 A.H.). Radd al-Muhtar ala al-Durr al-Mukhtar Fi Sharh Tanweer al-Absar. Beirut: Dar al-Fikr. (in Arabic)
Ibn-Faris, A. F. (1984 A.H.). Maqaiis al-Lughah, first edition. Qom: Markaz al-Nashr Maktat al-Aalam Al-Islami. (in Arabic)
Ibn-Manzour, M. M. (1994 A.H.). Lesan al-Arab. third edition. Beirut: Dar al-Sader. (in Arabic)
Jafari, A. (2015). Jameh shenasi Rahpeymaei 22 Bahman. Tehran: Surah Mehr. (in Persian)
Karamzadeh, Siamak, (2003). Terrorism and legitimate defense in international law, Journal of Comparative Law Research, Volume 7, No. 1, pp. 165-180.Katouzian, N. (2021). Vaqaye Huqouqi. fifth edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persian)
Kulaini, M. Y. (1987A.H.). Al-Kafi. 4th edition. Tehran: Daar al-Kutub al-Islami. (in Arabic)
Maghnieh, M.J. (2000). Translation of Tafsir Kashif. Qom: Intesharat Daftar Tblighate Islami Hawzeh Elmieh Qom. (in Persian)
Majlesi, M.B. (2025 A.H.). Bihar al-Anwar. second edition. Beirut: Daar Ihya Al-Tarath al-Arabi. (in Arabic)
Makarem Shirazi, N. (1996). Tafsir Nemouneh. Tehran: Dar al-Kutub al-Islami. (in Persian)
Misbah Yazdi, M.T. (2010). Negahi Gozaraa be Huqouq Bashar az Didgahe Islam. Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute(RA). (in Persian)
Motahari, M. (1994. Majmoueh Aathar Ustad Shahid Motahari. Qom. (in Persian)
Mousavi Hamedani, S. M.B. (1996). Translation of Tafsir al-Mizan. 5th edition. Qom: Daftare Intesharat Islami. (in Persian)
Myveh Yan, M. (2019). Barrasie Huqouqi defaa Mashrou dari Huqouqe Jazaye Iran. Tehran: Qanun-Yar. (in Persian)
Najafi, M.H. B. (1985). Jawaher al-Kalaam fi Sharhe Sharaye al-Islam. Beirut: Dar Ehya al-Turath al-Arabi. (in Arabic)
Qanoun Masouliat Madani (approved 1961). (in Persian)
Qanoun Mujazaat Islami (approved 2014). (in Persian)
Qaraati, M. (2005). Tafsir Noor. 11th edition. Tehran: Markaz Farhangi Dars haei Az Qur'an. (in Persian)
Qurayshi Kirin, S. H. (2010). Jihad and Defaa az didgah Mirzaye Qommi ba moqayese Aaraaye Feqhi Imam Khomeini. Nashryeh Huzour, Muaseseh Tanzim wa Nashr Imam Khomeini. (in Persian)
Salami, H. & Yadollahi, R. (2018). Eraaeh Olgouye Defaei Hakem Bar Andishehaye Imam Khamenei (May God extend his high shadow). Nashria Mutalat Strategic, 15, 69, 5-32. (in Persian)
Chamani, Sasan, Raazi, Vahid, (2023). Study and comparison of legitimate defense from the perspective of Islam and international law, Defense Policy, Volume 32, Number 122, pp. 97-117.
Shahid Awwal, M. M. (1996 A.H.). Al-Droos al-Shareiya fi fiqh al-Imamiya Daftar Intesharat Islami. Qom. (in Arabic)
Shahid Thani, Z. A. (1993 A.H.). Masalek al-Afham ela Tanqih Sharia al-Islam Muassesa al-Maaref al-Islamia. Qom. (in Arabic)
Tabarsi, F. H. (1982). Translation Of Majma al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Tehran: Intesharat Farahani. (in Arabic)
Tabatabaei, S. M.H. (1996 A.H.). Al-Mizan fi Tafsir al-Qur'an. 5th edition. Qom: Daftar Intesharat Islami. (in Arabic)
Tousi, M. H. (1993 A.H.). Al-Amali. Qom: Dar al-Thaqfah. (in Arabic)
Tusi, M. H. (2008  A.H.). Al-Mabusut fi fiqh al-Imamiyah. third edition. Tehran: al-maktaba al-Murtazawiyya le-Ihya al-Aathar al-Jafaria. (in Arabic)
Universal Declaration of Human Rights (adopted in 1948). (in Persian)