ترجیح روایات معلّل در مقام تعارض

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه و کلام، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

2 دانش‌آموختة سطح دو، حوزة علمیة قم، ایران

10.22059/jorr.2024.371769.1009424

چکیده

تعارض یکی از موضوعات مبتلابه در روند استنباط فقهی است و مبانی مختلف در شیوة حل تعارض میان ادلّة شرعی و ریزموضوعات آن تأثیر بسزایی در اختلاف فتوای مجتهدان دارد. یکی از ریزموضوعات در حوزة علاج تعارض اعتبارسنجی مرجّحات در این حوزه است. رویة قابل توجه در میان فقها ترجیح و مقدّم داشتن روایتی است که مشتمل بر ذکر تعلیل باشد. البته ترجیح روایت معلّل مخالفانی هم میان اندیشمندان فقهی و اصولی دارد. با توجه به اهمیت مسئلة تعارض و کاربرد فراوان این نوع ترجیح، این نوشتار با روش تحلیلی‌ـ توصیفی بررسی ترجیح روایات معلّل را هدف‌گذاری کرده است. این پژوهش با پیش‌فرض جواز گذار به مرجّحات غیرمنصوصه به بررسی اصطلاح، اعتبار، کیفیّت، و شرط ترجیح روایات معلّل پرداخته و سپس با جست‌وجو در کلمات موافقان و مخالفان این ترجیح ادلّة ایشان را استخراج و بررسی کرده ‌است. موافقان این ترجیح به اقوائیّت ظهور روایت معلّل نسبت به روایت خالی از تعلیل و ظنّ بیشتر به صدور آن‌ استناد کرده‌اند. در مقابل، مستمسک مخالفان نیز عدم پذیرش اقوائیّت ظهور و فقدان دلیل بر اعتبار چنین ترجیحی است. صرف‌نظر از اینکه ترجیح اخبار معلّل در مقام تعارض رویة عملی مشهور فقها است، به نظر می‌رسد این نوع ترجیح با یک شرط قابل پذیرش است و آن اینکه تعلیل بیان‌شده در خبر عقلایی باشد و تعبّدی نباشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Preference of the Reasoned Hadith in the Position of Conflict

نویسندگان [English]

  • Mohsen Zarepour 1
  • Mohammad Ali Arasta 2
1 Department of Philosophy and Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Second level student, Qom seminary, Iran
چکیده [English]

The conflict is one of the issues involved in the process of jurisprudential inference. Different bases in the way of resolving the conflict between the Shariah evidences and its sub-issues have a significant impact on the differences between mujtahids' fatwas. One of the micro issues in the field of conflict resolution is the validation of preferences in this field. A notable practice among jurists is to prefer and prioritize a narration that includes mention of ta'leel. Of course, the preference of the reasoned narration has opponents among jurisprudential and principled thinkers.
Considering the importance of the conflict issue and the widespread use of this type of preference, this article aims to investigate the preference of causal narratives using a descriptive-analytical method.
This research, with the premise of giving permission to non-textual preferences, has examined the terms validity, quality and preference condition of the narrations. Then, by searching the words for and against this preference, it has extracted and examined their evidence. The supporters of this preference have cited the strength of the appearance of the reasoned narration compared to the narration without explanation and more suspicion of its issuance. On the other hand, the objection of the opponents is the non-acceptance of the power of emergence and the lack of evidence for the validity of such a preference.
Regardless of the fact that prioritizing news with reasons in the event of a conflict is a well-known practice of jurists, it seems that this type of preference is acceptable under one condition; that is, the reasons mentioned in the news are rational and not devotional.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Conflict
  • priority
  • non-written preferences
  • hadith
  • therapeutic news
قرآن کریم. مترجم: آیت‌اللّه مکارم شیرازی.
احسائی، محمّد بن زین‌الدین ابن ابی جمهور (۱۴۰۵ ق). عوالی اللئالی العزیزیّة فی الاحادیث الدّینیّة. تحقیق و تصحیح: مجتبی عراقی. قم: دار سیّد الشّهداء للنّشر.
اراکی، محمدعلی (۱۳۷۵). اصول الفقه. قم: مؤسّسة در راه حق.
الاسترآبادی، محمدجعفر (۱۴۲۹ ق). موازین الاحکام. محقق: مهدی مهریزی. قم: المکتبه المختصّه بالفقه و الاصول.
امانی، احمد و رضوان‌طلب، محمدرضا (1399). بررسی گسترة کارایی اخبار علاجیّه ترجیحیّه. کتاب قیم، دوره دهم، شماره ۲۲، صفحات 385-407.
انصاری، مرتضی بن محمدامین (۱۳۸۸). فرائد الاصول (مع حواشی اوثق الوسائل). تعلیقه: موسی بن جعفر تبریزی. چ 2. قم: سماء.
انصاری، مرتضی بن محمدامین (۱۴۲۸ ق). فرائد الاصول. چ 9. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ایازی، سید محمدعلی (1389). ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه قم.
ایزدی، مهدی و مظاهری طهرانی، بهاره (1394). علّت در حدیث و موازین شناخت آن از دیدگاه استاد محمّدباقر بهبودی. تحقیقات علوم قرآن و حدیث، دوره دوازدهم، شماره ۴، صفحات 26-53.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (۱۴۰۹ ق). کفایة الاصول. قم: مؤسّسة آل البیت(ع).
آشتیانی، محمدحسن ‌بن ‌جعفر (1425 ق). کتاب القضاء. محقق: علی‌اکبر زمانی‌نژاد. قم: زهیر.
آشتیانی، محمدحسن ‌بن ‌جعفر (1429 ق). بحر الفوائد فی شرح الفرائد. محقق: لجنه إحیاء التّراث العربی. بیروت: مؤسّسة التأریخ العربی.
آملی، محمدتقی (۱۳۸۰ ق). مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی. تهران: مؤلّف.
آملی، هاشم (۱۳۸۶ ق). تحریر الاصول. تقریر: سیّد علی فرحی. قم: مکتبه الدّاوری.
بجنوردی، حسن (1377 ش). القواعد الفقهیّة. محقق: محمدحسین درایتی و مهدی مهریزی. قم: نشر الهادی.
بحرالعلوم، محمد بن ‌محمدتقی (1403 ق). بلغة الفقیه. چ 4. تهران: منشورات مکتبه الصّادق.
تبریزی، موسی ‌بن ‌جعفر (۱۳۶۹ ق). اوثق الوسائل فی شرح الرّسائل. قم: کتبی نجفی.
تهانوی، محمّد علی بن علی (۱۹۹۶ م). موسوعة کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم. محقق: علی فرید دحروج. مترجم: عبداللّه خالدی و جورج زیناتی. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
جاپَلَقی، محمدشفیع بن علی‌اکبر (بی‌تا). القواعد الشّریفة. قم: مؤلّف.
جرجس، جرجس (۱۹۹۶ م). معجم المصطلحات الفقهیّة و القانونیّة. مصحح: انطوان ناشف. بیروت: الشّرکه العالمیه للکتاب.
جلالی‌زاده، جلال (۱۳۸۷). مبادی و اصطلاحات اصول فقه. تهران: احسان.
جنّاتی شاهرودی، محمدابراهیم (1370). منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی. تهران: کیهان.
حائری اصفهانی، محمّدحسین بن عبدالرحیم (۱۴۰۴ ق). الفصول الغرویّة فی الاصول الفقهیّة. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
حرّ عاملی، شیخ محمد بن حسن (۱۴۰۹ ق). تفصیل وسائل الشّیعة الی تحصیل مسائل الشّریعة. محقق: مؤسّسه آل البیت(ع). قم: مؤسّسه آل البیت(ع).
حسینی روحانی قمّی، سیّد صادق (۱۴۱۲ ق). فقه الصّادق‌(ع). قم: دار الکتاب مدرسه امام صادق(ع).
حسینی عاملی، سیّد جواد بن محمد (بی‌تا). مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلّامة. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
حکیم، محمدتقی (1979 م). الأصول العامّة للفقه المقارن. چ 2. مؤسّسة آل البیت للطّباعه و النّشر.
حیدری، علی‌نقی (۱۴۱۲ ق). اصول الاستنباط. قم: لجنه ادارة الحوزه العلمیه.
خواجویی مازندرانی خاتون‌آبادی، محمداسماعیل (۱۴۱۱ ق). الرّسائل الفقهیة. محقق‌ و مصحح: سید مهدی رجایی. قم: دار الکتاب الاسلامی.
خوانساری، آقا جمال‌الدین محمد بن آقا حسین بن محمد (۱۳۶۴). التّعلیقات علی شرح اللّمعة الدّمشقیّة. قم: منشورات المدرسه الرّضویه.
درایتی، محمدحسین و مهریزی، مهدی (1429 ق). تراث الشّیعة الفقهیّ و الأصولیّ. قم: المکتبه المختصّه بالفقه و الأصول.
رازی، ابن ابی حاتم عبدالرحمن بن محمد (بی‌تا). علل الحدیث. قاهره: المکتبه السّلفیّه.
رشتی، حبیب‌اللّه بن محمدعلی (بی‌تا). بدائع الافکار. قم: مؤسّسة آل البیت(ع).
روحانی، محمد (۱۴۱۳ ق). منتقی الاصول. تقریر: عبدالصّاحب حکیم. قم: دفتر آیت‌اللّه سیّد محمّد حسینی روحانی.
سانو، قطب مصطفی (1427 ق). معجم مصطلحات أصول الفقه. چ 3. دمشق: دار الفکر.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۴۲۴ ق). ارشاد العقول الی مباحث الاصول. تقریر: محمّدحسین حاج‌عاملی. قم: مؤسّسه امام صادق(ع).
سبزواری، سید عبدالاعلی (۱۴۱۳ ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. محقق و مصحح: مؤسّسة المنار. چ 4. قم: السیّد عبدالاعلی السبزواری.
سبزواری، سید عبدالاعلی (بی‌تا). تهذیب الاصول. چ 2. قم: مؤسّسه المنار.
سرور، ابراهیم‌حسین (1429 ق). المعجم الشّامل للمصطلحات العلمیّة و الدّینیّة. بیروت: دار الهدی.
صالحی مازندرانی، اسماعیل (۱۴۲۴ ق). مفتاح الاصول. قم: الحان.
صدر، محمدباقر (۱۴۱۷ ق). بحوث فی علم الاصول. تقریر: محمود هاشمی شاهرودی. چ 3. قم: مؤسّسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع).
صدر، محمدباقر (۱۴۱۸ ق). دروس فی علم الاصول. چ 5. قم: مؤسّسة النّشر الاسلامی.
طباطبایی حائری، سیّد علی بن محمّد (۱۴۰۴ ق). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدّلائل. قم: مؤسّسة آل البیت(ع).
طباطبایی قمی، سید حسن (1415 ق). کتاب الحجّ. قم: باقری.
طباطبایی المجاهد، محمّد بن ‌علی (۱۲۹۶ ق). مفاتیح الاصول. قم: مؤسّسة آل البیت(ع).
طباطبایی قمی، تقی (۱۳۷۱). آراؤنا فی اصول الفقه. قم: محلاتی.
طباطبایی یزدی، محمّدباقر (بی‌تا). وسیلة الوسائل فی شرح الرّسائل. قم: مؤلّف.
طوسی، محمّد بن ‌حسن (۱۴۱۷ ق). العدّة فی اصول الفقه. قم: محمّدتقی علاقبندیان.
عاملی، حسین‌ بن ‌عبدالصّمد (1360). وصول الأخیار إلی أصول الأخبار. محقق: عبداللطیف حسینی کوهکمری. قم: مجمع الذّخائر الإسلامیّه.
عاملی، زید بن علی (۱۴۱۳ ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. محقق و مصحح: گروه پژوهش مؤسّسة معارف اسلامی. قم: مؤسّسة المعارف الاسلامیه.
عاملی، محمّد بن‌ مکّی (۱۴۳۰ ق). موسوعة الشّهید الأوّل. قم: مرکز العلوم و الثّقافه الاسلامیه.
عجم، رفیق (1998 م). موسوعة مصطلحات أصول الفقه عند المسلمین. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
عراقی، ضیاءالدّین (۱۴۱۷ ق). نهایة الأفکار. تقریر: محمّدتقی بروجردی نجفی. چ 3. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
علی‌اکبریان، حسن‌علی (1391). نقش حکمت احکام در حل تعارض و تزاحم. فقه، دوره نوزدهم، شماره ۱، صفحات 3-43.
غوری، عبدالماجد (۱۴۲۸ ق). معجم المصطلحات الحدیثیة. دمشق: دار ابن کثیر.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی (۱۴۲۹ ق). معتصم الشّیعة فی احکام الشّریعة. محقق و مصحح: مسیح توحیدی. تهران: مدرسة عالی شهید مطهری.
فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی (بی‌تا). مفاتیح الشّرائع. قم: انتشارات کتابخانة آیت‌اللّه مرعشی نجفی(ره).
کلینی، محمّد بن یعقوب بن اسحاق (۱۴۰۷ ق). الکافی. محقق و مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمّد آخوندی. چ 4. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مامقانی، شیخ عبداللّه (۱۴۱۱ ق). مقباس الهدایة فی علم الدّرایة. قم: مؤسّسة آل البیت(ع) لاحیاء التّراث.
مجلسی، محمّدباقر بن محمّدتقی (۱۴۰۶ ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار. محقق: مهدی رجایی. قم: انتشارات کتابخانة آیت‌اللّه مرعشی نجفی(ره).
مشکینی اردبیلی، علی (۱۳۷۴). اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها. چ 6. قم: الهادی.
مظفر، محمّدرضا (۱۳۷۵). اصول الفقه. چ 5. قم: اسماعیلیان.
مکارم شیرازی، ناصر (1370). القواعد الفقهیّة. چ 3. قم: مدرسة الإمام علیّ بن ابیطالب(ع).
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۲۸ ق). أنوار الاصول. تقریر: احمد قدسی. چ 2. قم: مدرسه الامام علیّ بن ابی طالب(ع).
ملکی اصفهانی، مجتبی (1379). فرهنگ اصطلاحات اصول. قم: عالمه.
موسوی حمامی، محمدعلی (۱۴۲۶ ق). هدایة العقول فی شرح کفایة الاصول. بغداد: منشورات مکتبه السیّد الحمامی.
موسوی خویی، سیّد ابوالقاسم (۱۴۱۸ ق). موسوعة الامام الخوئیّ. محقق و مصحح: پژوهشگران مؤسسة إحیاء آثار آیت‌اللّه العظمی خویی. قم: ‌مؤسّسه احیاء آثار الامام الخویی(ره).
موسوی قزوینی، علی (۱۴۲۷ ق). تعلیقة علی معالم الاصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
میرجلیلی، علی‌محمّد (1390). راه شناخت علل الحدیث. حدیث‌پژوهی، دوره سوم، شماره2، صفحات 79-114.
میرزای قمّی، ابوالقاسم بن محمّدحسن (۱۳۷۸ ق). قوانین الاصول. چ 2. تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
نائینی، محمّدحسین (۱۳۷۶ ش). فوائد الاصول. تقریر: محمّدعلی کاظمی خراسانی. تعلیقه: ضیاء‌الدّین عراقی. قم: جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
نائینی، محمّدحسین (۱۴۱۳ ق). المکاسب و البیع. تقریر: محمّدتقی بن محمّد آملی. قم: مؤسّسه النّشر الاسلامی.
نجفی، محمّدحسن (۱۴۰۴ ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. محقق و مصحح: عباس قوچانی و علی آخوندی. چ 7. بیروت: دار احیاء التّراث العربی.
نراقی، محمّدمهدی بن ابیذر (۱۳۸۸). انیس المجتهدین فی علم الاصول. قم: مؤسّسة بوستان کتاب.
نراقی، محمّدمهدی بن ابیذر (۱۳۸۴). تجرید الاصول. قم: سیّد مرتضی.
نمازی اصفهانی، فتح‌اللّه بن محمّدجواد (۱۴۰۴ ق). احکام الصّلاة. تقریر: محمّدحسین سبحانی تبریزی. قم: کتابخانة امام امیرالمومنین علی(ع).
نهاوندی نجفی، علیّ بن فتح‌اللّه (۱۳۲۰ ق). تشریح الاصول. تهران: محمّدعلی تاجر طهرانی.
ولایی، عیسی (۱۳۸۷). فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول. چ 6. تهران: نی.
هاشمی شاهرودی، محمود (۱۴۲۶ ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). قم: مؤسّسة دائره‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع). مرکز پژوهش‌های فارسی الغدیر.
یزدی، محمّدکاظم بن عبدالعظیم (۱۴۲۶ ق). التّعارض. قم: مدین.
 
Holy Quran.
Ajam, R. (1998). Mawsuat Mostalahat Osul Al-Figh Among Muslims. Beirut: Lebanon Library Publishers. (in Arabic)
Akhund Khorasani, M.K. (1988). Kefayah Al-Osul. Qom: Al Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Ameli, H. (1981). Wosoul Al-Akhyar To Osul Al-Akhbar. Research: Abdul-Latif Hosseini Kouhkamari. Al-Zhakhaer Al-Islamiya Assembly. (in Arabic)
Ameli, M. (2009). Mawsuat Al-Shahid Al-Awal. Qom: Center for Islamic Science and Culture. (in Arabic)
Ameli, Z. A. (1992). Masalek al-Efham to Tanghih Sharayi Al-Islam. Qom: Al-Ma'arif Al-Islamiyyah. (in Arabic)
Amoli, H. (1966). Tahrir Al-Osul. Qom: Davari Office. (in Arabic)
Amoli, M.T. (1960). Misbah Al-Hoda In The Description Of Al-Urwa Al-Wosgha. Tehran: Moallef. (in Arabic)
Ansari, M. (2007). Faraed Al-Osul. Ninth Edition. Qom: al-fikr al-Islami Assembly. (in Arabic)
Araki, M.A. (1996). Osul Al-Figh. Qom: In Rah Hagh Institute. (in Arabic)
Ashtiani, M.H. (2004). Ketab Al-Ghaza. Qom: Bagheri. (in Arabic)
-----------------. (2008). Bahr Al-Fawaed In Sharh Al-Faraed. Beirut: Al-Tarikh Al-Arabi Institute. (in Arabic)
Astarabadi, M.J. (2008). Mawazin Al-Ahkam. Researsh: Mahdi Mehrizi. Qom: The specialized library in Figh And Osul. (in Arabic)
Ayazi, S. M.A. (2010). Melakat ahkam and shive hay estekshaf an. Qom: Islamic Propaganda Office of Qom Hawzah Elmiah. (in Persian)
Bahr Al-Olum, M. (1983). Bolghah Al-Faghih. Fourth Edition. Tehran: Manshurat Sadegh Office. (in Arabic)
Bojunordi, H. (1998). Al-Ghawaed Al-Fighiyyah. Qom: Al-Hadi Publication. (in Arabic)
Ehsa'ie, M. Z. (1984). Awali Al-Leali Al-Azizia in Al-Ahadith Al-Diniyah. Qom: Seyyed Al Shohada Publication Institute. (in Arabic)
Faiz Kashani, M.M. (2008). Mo'tasim al-Shia in the rules of Sharia. Tehran: Shahid Motahari High School. (in Arabic)
------------------------. (n.d.). Mafatih Al-Sharayi. Qom: Ayatollah Mar'ashi Najafi library Publication. (in Arabic)
George, G. (1996). Mo'jam Al-Mustalahat Al-Fiqhiyyah And Al-Ghanuniyah. Beirut: International Book Company. (in Arabic)
Ghauri, A. M. (2007). Mo'jam Al-Mustalahat Al-Hadithiah. Damascus: Dar Ibn Kathir. (in Arabic)
Haeri Isfahani, M.H. (1983). Al-Fusul Al-Gharwiyyah In Al-Osul Al-Fiqhiyyah. Qom: Ehya Al-Olum Al-Islamia Institute. (in Arabic)
Hakim, M.T. (1979). Al-Osul Al-Ammah For Al-Fegh Al-Mogharan. Second Edition. Qom: Al Al-Bait Publishing House. (in Arabic)
Hashemi Shahroudi, M. (2005). Farhang Figh According to Mazhab Ahl Al-Bayt. Qom: Figh Islami According To Mazhab Ahl Al-Bayt Encyclopedia Institute. (in Persian)
Heydari, A.N. (1991). Osul Al-Estenbat. Qom: The Management committee of Al-Hawzah Al-Elmiah. (in Arabic)
Hor Ameli, M. H. (1988). Tafsil Wasael Al-Shia To Tahsil Masael Al-Shariah. Qom: Al Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Hosseini Ameli, S. J. (n.d.). Miftah al-Karamah in Explaining of Ghawaed Al-Allamh. Beirut: Dar Ihya Al-Turath Al-Arabi. (in Arabic)
Hosseini Rouhani Qomi, S. S. (1991). Figh Al-Sadegh. Qom: Dar Al-Ketab For Imam Sadegh School. (in Arabic)
Iraqi, Z. (1996). Nehayah Al-Afkar. Third Edition. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Jalali-Zadeh, J. (2008). Basics And Terms Of Osul Fighh. Tehran: Ehsan. (in Persian)
Jannati Shahroudi, M.I. (1991). Sources of ijtihad from the point of view of Islamic religions. Tehran: Kayhan. (in Persian)
Japalaghi, M.Sh. (n.d.). Al-Ghawaed Al-Sharifah. Qom: Moallef. (in Arabic)
Khajuie, M.I. (1990). Al-Rasael Al-Fighia. Qom: Al-Ketab Al-Islami Institute. (in Arabic)
Khansari, A. J. (1985). Al-Ta'lighat On Sharh Al-Lom'ah Al-Damashghiah. Qom: Razaviah School Publications. (in Arabic)
Kolainy, M. Y. (1986). Al-Kafi. Researsh: Ali-Akbar Ghafari & Muhammad Akhundi. Fourth Edition. Tehran: Al-Kotob Al-Islamiyyah Institute. (in Arabic)
Majlesi, M.B. (1985). Malaz Al-Akhyar In Fahm Tahzib Al-Akhbar. Research: Mahdi Rajayi. Qom: Ayatollah Mar'ashi Najafi library Publication. (in Arabic)
Makarem Shirazi, N. (1991). Al-Ghawaed Al-Fighiyyah. Third Edition. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib School. (in Arabic)
------------------------. (2007). Anwar Al-Osul. Second Edition. Qom: Imam Ali School. (in Arabic)
Maleki Isfahani, M. (2000). Farhang Estelahat Osul. Qom: Alemeh. (in Persian)
Mamqani, Sh. A. (1990). Miqbas al-hadayah in elm al-dirayah. Qom: Al Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Meshkini Ardabili, A. (1995). Estelahat Al-Osul And Mozam Abhaseha. Sixth Edition. Qom: Al-Hadi. (in Arabic)
Mirza Qomi, A. Q. (1958). Ghawanin Al-Osul. Second Edition. Tehran: Elamiyyah Islamic school. (in Arabic)
Mousavi Hamami, M.A. (2005). Hedayah Al-Oqoul In Explaining Of Kefayah Al-Osul. Baghdad: Publications of Al-Sayyed Al-Hamami Library. (in Arabic)
Mousavi Khoei, S. A.Q. (1997). Mawsuat Al-Emam Al-Khoei. Qom: Ihya Asar Al-Emam Al-Khoei Institute. (in Arabic)
Mozaffar, M.R. (1996). Osul Al-Figh. Qom: Ismailian. (in Arabic)
Musavi Qazvini, A. (2006). Talighah on Ma'alem Al-Osul. Qom: Islami Publications office. (in Arabic)
Nahavandi, A. (1902). Tashrih Al-Osul. Tehran: Muhammad-Ali Tajer-Tehrani. (in Arabic)
Najafi, M.H. (1983). Jawaher Al-Kalam In Sharh Sharae Al-Islam. Seventh Edition. Beirut: Ehya Al-Torath Al-Arabi. (in Arabic)
Namazi Isfahani, F. A. (1983). Ahkam Al-Salat. Qom: Amir Al-Momenin Ali Library. (in Arabic)
Naraghi, M. M. (2005). Tajrid Al-Osul. Qom: Seyyed Mortaza. (in Arabic)
-----------------. (2009). Anis Al-Mojtahedin In Elm Al-Osul. Qom: Bustan Ketab Institute. (in Arabic)
Nayini, M.H. (1992). Al-Makaseb And Al-Bay. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute. (in Arabic)
---------------. (1997). Fawaed Al-Osul. Qom: Society of Hawzah Elmiah Teachers. (in Arabic)
Rashti, H.A. (n.d.). Badae Al-Afkar. Qom: Al Al-Bayt. (in Arabic)
Razi, A.R. M. (n.d.). Elal Al-Hadith. Cairo: The Salafist library. (in Arabic)
Rouhani, M. (1992). Montagha Al-Osul. Qom: Office of Ayatollah Seyyed Muhammad Hosseini Rouhani. (in Arabic)
Sabzevari, S. A.A. (n.d.). Tahzib Al-Osul. Second Edition. Qom: Al-Menar Institute. (in Arabic)
--------------------. (1992). Mohazzab Al-Ahkam In Stating The Halal And Haram. Research: Al-Menar Institute. Fourth Edition. Qom: Al-Sayyed AbdulA'la Al-Sabzewari. (in Arabic)
Sadr, M.B. (1996). Bohus in Elm Al-Osul. Third Edition. Qom: Figh Islami According To Mazhab Ahl Al-Bayt Encyclopedia Institute. (in Arabic)
------------. (1997). Dorus in elm al-osul. Fifth Edition. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute. (in Arabic)
Salehi Mazandarani, I. (2003). Meftah Al-Osul. Qom: Salehan. (in Arabic)
Sanu, Q. M. (2006). Mo'jam Mostalahat Osul Al-Fiqh. Third Edition. Damascus: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
Sarvar, I.H. (2008). Al-Mo'jam al-Shamel for Al-Elmiyah and Al-Diniyah terms. Beirut: Al-Hoda Institute. (in Arabic).
Sobhani Tabrizi, J. (2003). Ershad Al-Oghul To Mabahes Al-Osul. Qom: Imam Sadegh Institute. (in Arabic)
Tabatabaei Yazdi, M.B. (n.d.). Wasilah Al-Wasael In The Description Of Al-Rasael. Qom: Moallef. (in Arabic)
Tabatabai Haeri, S. A. (1983). Riaz al-Masael in Tahghigh Al-Ahkam With Al-Dalael. Qom: Al Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Tabatabaie Mujahid, M. A. (1879). Mafatih Al-Osul. Qom: Al Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Tabatabaie Qomi, T. (1992). Araona in Osul Al-Figh. Qom: Mahallati. (in Arabic)
Tabatabayi Qomi, S. H. (1994). Ketab Al-Hajj. Qom: Bagheri. (in Arabic)
Tabrizi, M. (1950). Awsagh Al-Wasael In Sharh Al-Rasael. Qom: Kotobi Najafi. (in Arabic)
Tahanowi, M.A. (1996). Mawsuat Kashaf Estelahat Al-Fonoun And Al-Oloum. Research: Ali Farid Dahrouj. Beirut: Lebanon Library Publishers. (in Arabic)
Tusi, M. H. (1996). Al-Oddah In Osul Al-Fiqh. Qom: Alagbandian Muhammad Taghi. (in Arabic)
Velayi, J. (2008). Farhang Tashrihi Estelahat Osul. Sixth Edition. Tehran: Ney Publication. (in Persian)
Yazdi, M.K. (2005). Al-ta'aroz. Qom: Madyan Publication Institute. (in Arabic)