قاعده‌انگاری عدل وانصاف و مقایسه آن با اصول و قواعد فقهی و حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فقه و حقوق خصوصی، دانشگاه شهید مطهری ، تهران، ایران

10.22059/jorr.2024.372918.1009431

چکیده

با عنایت به جایگاه والای عدالت در نظام تشریع و قانونگذاری، زمانی می‌توان به این هدف جامع عمل پوشاند که تمام قوانین و و احکام اسلامی چه در مقام وضع (و استنباط) و چه در مقام اجرا بر مبنای عدالت و انصاف پایه گذاری شده باشد. برای تأمین چنین هدفی برخی معتقدند باید عدالت و انصاف را به مثابه‌ی یک قاعده کلی ارائه داد تا هر آن‌چه مصداق ظلم و مخالف با مقتضیات عدالت و انصاف تشخیص داده شد، کنار گذاشته شود. از این‌رو قاعده عدل وانصاف را طراحی نموده اند ولی مانند دیگر قواعد فقهی، ویژگی، قلمرو و مستنداتی برای آن ارائه نکرده‌اند. نقد و بررسی این قاعده منوط به تبیین دقیق این موارد است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و به صورت بنیادی و تحلیلی با رویکرد قاعده‌انگاران، پس از بررسی ویژگیهای قواعد فقهی و تطبیق آن بر این قاعده، تعیین قلمرو وحیطه قاعده، قاعده عدل و انصاف را با اصول و قواعد فقهی حقوقی دیگر، مقایسه و به این نتیجه رسیده است که آن‌چه به عنوان قاعده عدل و انصاف یا انصاف در حقوق مطرح می‌شود، با این قاعده فقهی، فقط مشابهت اسمی دارد و می‌توان برای پذیرش این قاعده مستنداتی از فقه و حقوق ارائه داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Rule-making of Justice and Fairness and Comparing It with Similar Jurisprudential and Legal Principles and Rules

نویسنده [English]

  • Masomeh Mazaheri
Department of Fiqh and Private Law of Shahid Motahari University- Tehran-Iran
چکیده [English]

Considering the position of justice in the legislative system, it is possible to aim for all Islamic laws to be based on justice and fairness, both in terms of formulation and implementation. In order to achieve such a goal, some believe that justice and fairness should be presented as a rule, so that everything that is found to be an example of oppression and against the requirements of justice and fairness is discarded. Therefore, they have designed the rule of justice and fairness, but they have not provided the characteristics, scope, or documentation for it. Criticism of this rule depends on the explanation of these cases. This research, using a library method and in a fundamental and analytical way, with the approach of rule-makers, examines the characteristics of jurisprudence rules and applies them to this rule, determines  the scope of the rule, and compares this rule with other legal jurisprudence rules. It concludes that whether it is presented as the rule of justice and equity or fairness in law, it has only a nominal similarity with this rule of jurisprudence, and one can provide documentation from jurisprudence and law to accept this rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fairness
  • Jurisprudential rule of justice and fairness
  • Justice
  • legal rule of justice and fairness
قرآن کریم
آل عصفور البحرانى، حسین (1372 ق). الأنوار اللوامع. جلد یازده و سیزده. قم: مجمع البحوث العلمیه.
آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359 ق). تحریر المجله. جلد اول، قم: المکتبه المرتضویه.
ابن‌ادریس حلی، محمد (1410 ق). السرائر. جلد دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم.
ابن‌براج، عبدالعزیز (1406 ق). المهذب. جلد دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن‌عابدین، محمدامین (1415 ق). جلد اول، حاشیه رد المختار. بیروت: دار الفکر.
ابن‌منظور، جمال‌الدین (1405 ق). لسان العرب. جلدیازدهم، قم: نشر ادب حوزه. چاپ 2.
ابن حنبل، احمد (1416 ق). مسند احمد. جلد پنجم، بیروت: دار صادر.
ارسطو (1952 م). علم الاخلاق الى نیقوماخوس. جلد دوم، القاهره: مطبعه دار الکتب المصریه. چاپ 4
الأسدی الحلّی (فخرالمحققین)، محمد (1387 ق). إیضاح الفوائد. تهران: مؤسسة إسماعیلیان.
اسدی. غلامرضا و مسیبان. زهرا.(۱۳۹۹). بررسی قاعده عدل و انصاف از دیدگاه فقه اسلامی، پژوهش و مطالعات علوم اسلامی . شماره 15. ۹۹_۱۰۵
اصغری.سید محمد.(۱۳۸۸) عدالت به مثابه "قاعده": همراه با قواعد: "لاضرر"، "لاحرج"، "عدل و انصاف" . تهران:اطلاعات. چاپ ۱
الانصاری (شیخ انصاری)، مرتضی (1374). المکاسب. جلد سوم، قم: دهاقانی. چاپ 3.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1419 ق). فرائد الأصول. جلد دوم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
البحرانی، یوسف (1405 ق). حدائق الناضره. جلد بیست و چهارم، قم: نشر إسلامی.
البخاری (1401 ق). صحیح البخاری. جلد سوم، بیروت: دار الفکر.
البنا، الجمال (1415 ق). نظریه العدل فی الفکر الأوروبی و الفکر الإسلامی. قاهره: دار الفکر الاسلامی.
الجصاص، احمد بن علی (1971 م). الفصول فی الأصول. جلد چهارم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
جعفری لنگرودى، محمدجعفر (1401). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. جلد اول و دوم،  تهران: گنج دانش. چاپ  9.
الحسینی الشیرازی، محمد (1419 ق). الفقه، القانون. بیروت: مرکز الرسول الأعظم(ص). چاپ  2.
الحطاب الرعینی، ابوعبدالله (1416 ق). مواهب الجلیل. جلد هشتم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
الحلی (محقق حلی)، جعفر (1409 ق). شرائع الإسلام. جلد دوم، قم: أمیر. چاپ 2.
حکمت نیا.محمود. (۱۳۸۵). مذاق شریعت. فقه و حقوق. شماره ۹. ۱۰_۳۰
حمد شراره، عبدالجبار (1395 ق). أحکام الغصب فی الفقه الإسلامی. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
الخادمی، نورالدین (1421 ق). علم المقاصد الشریعه. ریاض: مکتبه العبیکان.
الراغب الاصفهانی، ابوالقاسم (1404 ق). مفردات غریب القرآن. تهران: دفتر نشر کتاب، چاپ  2.
الروحانی، محمد (1416 ق). منتقى الأصول. جلد دوم، جلد اول، جلد اول، جلد اول، جلد اول،  قـم: الهادی.
الریسونی، احمد (1418 ق). نظریه التغلیب و التقریب. قاهره: دار الکلمه.
 الریسونی، أحمد (1995 م). نظریه المقاصد عند الإمام الشاطبی. الریاض: الدار العالمیه للکتاب الإسلامیه، چاپ 4
الری‏شهری، محمد (1416 ق). میزان الحکمه. جلد سوم، قم: دار الحدیث.
الزبیدی، مرتضی (1414 ق). تاج العروس. جلد دوازده، بیروت: دار الفکر.
زکریا، أحمد بن فارس (1404 ق). المعجم المقاییس اللغه. جلد چهارم، بیروت: مکتبه الإعلام الإسلامی.
السابق، السید (1397 ق). فقه السنه. جلد دوم، بیروت: دار الکتاب العربی. چاپ3.
السید الرضى، محمد بن حسین (1375). نهج البلاغه. تهران: فقیه. چاپ  2.
الشافعی، محمد ابن ادریس (1403 ق). کتاب الأم. جلد پنجم، بیروت: دار الفکر. چاپ  2.
الشیرازی (میرزای شیرازی)، محمدتقى (1412 ق). حاشیه المکاسب. جلد دوم، قم: منشورات الشریف الرضی.
الصدر، محمدصادق (1420 ق). ماوراء الفقه. جلد ششم، بیروت: دار الأضواء.
الصدر، محمدباقر (1417الف/ ق). بحوث فی علم الاصول. جلد اول، قم: مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى. چاپ  3.
ــــــــــــــــ (1417ب/ ق). اقتصادنا. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
صفایی، حسین (1355). مفاهیم و ضوابط جدید در حقوق مدنی. تهران: مرکز تحقیقات.
ــــــــــــــ (1375). استناد به استفادة بلاجهت با وجود رابطة قراردادی (مقالاتی دربارة حقوق مدنی و تطبیقی). تهران: میزان.
الطباطبایی الحکیم، محسن (1416 ق). مستمسک العروه. جلد نهم، قم: مؤسسة دار التفسیر.
الطباطبایى الحکیم، محمدتقى (1418 ق). الأصول العامه للفقه المقارن‏. قم: مجمع العالمی لأهل البیت(ع).
الطریحی، فخرالدین (1408 ق). مجمع البحرین. جلد چهارم،  بیروت: مکتب النشر الثقافه الإسلامیه العصریه. چاپ  2.
الطوسی (شیخ طوسی)، محمد بن حسن (1387 ق). المبسوط. جلد دوم، تهران: المکتبه المرتضویه. چاپ 3.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1400 ق). النهایه. بیروت: دار الکتاب العربی‏. چاپ  2.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1407 ق). تهذیب الأحکام. جلد ششم، تهران: دار الکتب الإسلامیه. چاپ 4.
العاملى (شهید ثانى)، زین‌الدین (1410 ق). الروضه البهیه. جلد سوم، قم: جامعه النجف الدینیه.
ــــــــــــــــــــــــــــ (1413 ق). مسالک الأفهام. جلد هشتم و دوازدهم، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
العاملى (صاحب مدارک)، محمد (1413 ق). نهایه المرام. جلد اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
العاملى (شهید اول)، محمد (1398 ق). القواعد و الفوائد. جلد دوم،  قم: کتاب‌فروشى مفید.
العراقی، آغا ضیاء‌الدین (1421 ق). کتاب القضاء. قم: مؤسسة معارف اسلامی امام رضا(ع).
العسکری، أبوهلال (1412 ق). فروق اللغویه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
العشوش، احمد عبدالحمید (1990 م). قانون العقد. قاهره: مؤسسة الشباب الجامعه.
علوان، عبدالله (1985 م). هذه الدعوه ما طبیعتها. قاهره: دار السلام.
علی‌اکبریان، حسن‌علی (۱۳۸۷). «مقایسة عدالت با قاعدة لاضرر». کاوشی نو در فقه اسلامی، شماره   ۵۶، ۱۹۶ ـ ۲۳۸.
علی اکبریان، حسینعلی، (۱۳۸۷).قاعده عدالت در فقه امامیه،قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چاپ  ۱.
الغزالی، ابوحامد (1419 ق). المنخول. دمشق: دار الفکر. چاپ  3.
الفاروقی، حارث سلیمان (1991 م). المعجم القانونی. جلد اول. بیروت: مکتبه لبنان. چاپ  3.
الفاضل اللنکرانی، محمد (1383). القواعد الفقهیه. قم: مرکز فقه الأئمه الأطهار(ع).
الفاضل اللنکرانی و الکریمی القمی ، محمد و حسین،‏ (بی‌تا). قاعده القرعه. قم: مرکز فقه.
الفاضل الهندى، محمد (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام. جلد هفتم، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
الفراهیدی، خلیل (1409 ق). کتاب العین.  جلد دوم، بیروت: مؤسسه دار الهجره. چاپ 2.
الفضل، منذر (1998 م). تاریخ القانون. عمان: دار الثقافه.
الفیومى، احمد (1405). مصباح المنیر. قم: نشر مؤسسۀ دارالهجره.
قربان‌نیا، ناصر (1383). عدالت و حقوق. قبسات، شماره 32، 51-80
القرضاوی، یوسف (2008 م). دراسه فی فقه مقاصد الشریعه بین المقاصد الکلیه و النصوص الجزئیه. قاهره: دار الشروق. چاپ  3.
کرکی (محقق کرکی)، علی (1414 ق). جامع المقاصد. جلد ششم بیروت: مؤسسه آل البیت.  چاپ  2.
کاتوزیان‌، ناصر (1376). قواعد عمومی قراردادها. جلد دوم، تهران: مدرس. چاپ  2.
ـــــــــــــ (1377 ق). فلسفة حقوق. جلد اول،  تهران: شرکت سهامی انتشار.
ـــــــــــــ (1402). مقدمة علم حقوق. تهران: گنج دانش. چاپ  24.
الکاسانی، أبوبکر (1409 ق). بدائع الصنائع. جلد دوم و سوم، اسلام‌آباد: المکتبه الحبیبیه.
الکلینی، محمد بن یعقوب (1367). الکافی. جلد پنجم، تهران: دار الکتب الإسلامیه. چاپ  3.
گیتی، خسرو (1343). نظم عمومی. مجلة حقوقی وزارت دادگستری، شماره 3.
المامقانی، عبدالله (1350 ق). حاشیه على رساله فی العداله. قم: مجمع الذخائر الإسلامیه.
المجلسی (علامه مجلسی)، محمدباقر (1403 ق). بحار الأنوار. جلد بیست و هشتم و هفتاد و پنجم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ  2.
محامد، علی. (1385). بررسی قاعده عدل و انصاف و آثار آن. پژوهش های فلسفی - کلامی، شماره۲، 235-270.
محقق‌داماد، مصطفی (1374). قواعد فقه، مدنی 2. تهران: سمت.
مراغی، میر عبدالفتاح (1417 ق). العناوین الفقهیه. جلد دوم، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
المصری، ابن نجیم (1418 ق). البحر الرائق. جلد سوم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مطهری، مرتضی (1378). یادداشت‏ها. جلد اول،  تهران: صدرا. چاپ 30.
مطیعی، انسیه و البرزی ورکی، مسعود (1397). بررسی تطبیقی اصل انصاف و اصول عدل و انصاف. پژوهش‌های حقوق تطبیقی، شماره 3. 137-162
معین، محمد (1386). فرهنگ فارسی. جلد دوم، تهران: امیرکبیر. چاپ 3.
مقدس اردبیلى، احمد (بی‌تا). زبده البیان. تهران: المکتبه الجعفریه لإحیاء الآثار الجعفریه.
منتظری. صالح و زارعی محمد مهدی و  محسنی دهکلانی.محمد. (۱۳۹۵) تأملاتی فقهی در قاعده انگاری «عدل و انصاف» . پژوهش های فقهی. شماره ۴. ۸۲۱_۸۵۱
منصور، محمدحسین (1995 م). المدخل الی القانون. بیروت: دار النهضه العربیه.
الموسوی الخمینی، روح‌الله (1367). تهذیب الأصول. جلد اول، قم: دار الفکر. چاپ 3.
ــــــــــــــــــــــــ (1390). تحریر الوسیله. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان. ج 2.
ــــــــــــــــــــــــ (1421 ق). کتاب البیع. جلد پنجم، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
الموسوی الخمینی، مصطفى (1418 ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى. ج 2.
الموسوی الخوئی، ابوالقاسم (1411 ق). کتاب الاجتهاد و التقلید. قم: چاپخانة نوظهور. چاپ  3.
ـــــــــــــــــــــــــ (1417الف/ ق). مصباح الأصول. جلد دوم، قم: مکتبه الداوری.
ـــــــــــــــــــــــــ (1417ب/ ق). موسوعه الإمام الخوئی. جلد پنجم، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
ــــــــــــــــــــــــ (1419 ق). محاضرات. قم: مؤسسه نشر اسلامی. ج 1.
الموسوى البجنوردی، حسن (1419 ق). ‏القواعد الفقهیه. جلد اول، قم‏: الهادی.
مهریزی، مهدی،(1376) عدالت به مثابة قاعدة فقهی، نقد و نظر، شماره ۲، ۱۸۴-۱۹۷.
النابلسى، عبدالغنى (1989 م). کشف الحظائر. استانبول: دار الافتاء.
النجفى، محمدحسن (1362). جواهر الکلام. جلد اول، دوم، بیست و سوم، بیست و چهارم، بیست و هشتم، سی و یک، سی و دو و چهل و سه. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. چاپ  7.
النوری، میرزاحسین (1408 ق). مستدرک الوسائل. جلد چهاردهم، قم: مؤسسه آل البیت.
النووی، محیى‌الدین (1417 ق). المجموع. بیروت: دار الفکر.
یزدی، محمدکاظم (1378 ق). حاشیه المکاسب. جلد اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
ــــــــــــــــ (1419 ق). عروه الوثقی (محشی). جلد پنجم،  قم: دفتر انتشارات اسلامى.
Aamili Mohaghegh Karki, Mohaghegh Thani, A. H. (1993).
The Holy Quran. (in Arabic)             
Al- Amili [author of Madarik], M, (1992), Nihayat al-Maram . vol. 1, first edition. Qom: Islamic Publishing Foundation. . (in Arabic)
Al-Ameli, M. M.[First Martyr] (1977). Rules and benefits.  Vol.2,first edition, Qom: Mofid bookstore. (in Arabic)
Al-Ameli,[ Martyr Thani] Z.D (1989). Al-Rawdah al-Bahiyya, vol. 3, first edition. Qom: Najaf Religious University. (in Arabic)
Al-Ameli,[ Martyr Thani] Z.D. (1992). Masalak al-Afham to the revision of Sharia al-Islam.vol 8-12, , first edition, Qom: , Al-Maarif Islamic Institut. (in Arabic)
Al-Ansari [Sheikh Ansari], M. (1995) Al-Makasib, vol.3, 3th edition , Qom: Dehaghani Publications .( in Arabic)
Al-Ansari [Sheikh Ansari], M.(1998), Fara’id Al-Usul, vol. 2, Qom: Academy of Islamic Thought. ( in Arabic)
Al-Asadi Al-Helli, M [Fakhr al-Muhaqqin](1967), Izah al-Fawid fi Sharh al-Qasas al-Qasas, Vol. 1, first edition,, Qom : Ismailian Institute .( in Arabic)
Al-Askari, A.H, (1991) Linguistic Distinctions, first edition. Qom: Islamic Publishing Foundation. (in Arabic)
Al-Bahrani, Y. (1984). Al-Hadaiq al-Nadrah .vol 24, , first edition,Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Al-Banna, Jamal (1994), The Theory of Justice in European and Islamic Thought, Cairo: Dar Al-Fikr Al-Islami. .( in Arabic)
Al-Bukhari, M. I. (1980). Sahih al-Bukhari. Vol3 . Beirut, Dar al-Fakr al-Mawdeen . (in Arabic)
Al-Fadel Handi, M. H. (1995). Kashf al-Latham and al-Ibham on the Rules of Al-Ahkam. Vol.7, first edition,  Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Al-Fadel Lankarani, M .Al-Karimi Al-Qomi.H.The rule of lots. first edition. ,  Qom: Center of Fiqh of Imams of Athar.( in Arabic)
Al-Fadel Lankarani, M.(2004), Jurisprudential rules,  Qom: Center of Fiqh of Imams of Athar .( in Arabic)
Al-Fadl, Munther (1998), History of Law, Amman: Dar Al-Thaqafa.(in Arabic)
Al-Farahidi, Kh.(1988), Kitab Al-Ayn. vol. 2, Second edition. Beirut: Dar Al-Hijra Foundation. (in Arabic)
Al-Farouqi, H.S (1991), The Legal Dictionary. vol. 1, 3th edition . Beirut: Lebanon Library. (in Arabic)
Al-Fayoumi, A (1984), Misbah Al-Munir, first edition. Qom: Dar Al-Hijrah Foundation Publishing. (in Arabic)
Al-Ghazali, A.H (1998), Al-Mankhul, 3th edition. Damascus: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
Al-Hattab Al-Ra’ini, A. A (1995), Mawahib Al-Jalil,vol. 8, first edition. Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyya. .( in Arabic)
Al-Helli [Mohagheq Hali] ,J. (1989). Islamic Laws in Halal and Haram Issues. Vol2, Second edition. Qom. (in Arabic)
Al-Husseini Al-Shirazi, Muhammad (1998), Jurisprudence, Law,  Second edition, Beirut: The Great Prophet Center. .( in Arabic)
Ali Akbarian, H A, (2008). The foundation of Justice in Imamie jurisprudence, first edition. Qom: The Islamic Sciences and Farhang. .) in Persian)
Ali Akbarian, H.A (2008), Comparison of Justice with Harmless Rule, New Exploration in Islamic Jurisprudence, 56, 196-238. (in Persian)
Al-Iraqi, A. Diya. A.D (2000), Kitab al-Qadha, Qom: Imam Reza (peace be upon him) Islamic Ma’arif Foundation. (in Arabic)
Al-Jasas, A. A. (1971). Al-Fosol in al-Osool.vol.4, first edition.  Beirut: Dar al-Kutub Al-Elamiya. (in Arabic)
Al-Kasani, A. B (1988), Bada’i’ al-Sana’i’. vol. 2, 3, first edition. Islamabad: Al-Maktabah al-Habibiya. (in Arabic)
Al-Kashif al-Ghita, M.H (1940), Edited by Al-Majalla. Vol 1. first edition, Qom: Al-Murtazawiya Library. .( in Arabic)
Al-Khademi, N.D (2000), The Science of the Objectives of Sharia, first edition, Riyadh: Obeikan Library .( in Arabic)
Al-Koleini, M. Y. (1947). Al-Kafi. vol.5, 3th edition. Tehran, Dar al-Kitab al-Islamiyyah .( in Arabic). (in Arabic)
Al-Majlisi [Allama Majlisi], M.B (1982), Bihar Al-Anwar. vol. 75, 28, Second edition. Beirut, Arab Heritage Revival House. (in Arabic)
Al-Mamaqani, A (1931), Footnote to a Treatise on Justice, first edition.Qom: Islamic Relics Complex. (in Arabic)
Al-Masry, I. N (1997), Al-Bahr Al-Raiq, vol. 3, first edition.Beirut: Dar al-ktab Al-Ilmiyya. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Bojnordi, H. (1992). Al-Qawaed al-Faqih.  vol.1. first edition. Qom: Al-Hadi publication. (in in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khoei, A.Q (1996). Mesbah  al-Usule. Vol.2, Qom: Maktabeh Al-Davari. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khoei, A.Q. (1996). Al-Imam Al-Khoei Encyclopaedia.vol.5, Qom: Imam Al-Khoei Works Revival Foundation. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khoei, A.Q.(1990).Ketab Al-Ijtihad and Al-Taqlid. , 3th edition. Qom: printing house of Nozohor. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khoei, A.Q.(1998).Al-Mohazerat. vol.1 , first edition. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khomeini .R.A. (2000). Ketab AL-bai'e. vol.5. firstedition.Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khomeini .R.A. (2011). Tahrir al-Vasilah. vol.2 , Qom : Ismailian Institute ( in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khomeini .R.A.(1988).Tahzib AL-Usule. Vol.1.  3th edition. Qom: Dar Al-Fekr. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khomeini M.(1997). Ketab AL-bai'e.vol.2,  first edition. Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institute. (in Arabic)
Al-Nabulsi, A.Gh (1989), Kashf al-Hazaer, Istanbul, Dar Al-Iftaa. (in Arabic)
Al-Najafi, M.H. (1983). Jawaharlal Kalam in the Explanation of Islamic Laws. Vol.1.2.23.24.28.31.32.43, 7th edition.Beirut: Dar Ihya Al-Trath Al-Arabi. (in Arabic)
Al-Nawawi, M.D (1996), Al-Majmu’, Beirut: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
Al-Nouri, M.H, (1987), Mustadrak al-Wasa’il, vol. 14, first edition. Qom: Al-Bayt Foundation. (in Arabic)
Al-osfour Al-Bahrani, H. (1952), Al-Anwar Al-Lawaima. vol. 11- 13, first edition. Qom: Scientific Research Academy. .( in Arabic)
Al-Qaradawi, Y (2008), A Study in the Jurisprudence of the Objectives of Sharia between Universal Objectives and Partial Texts, 3th edition .Cairo: Dar Al-Shorouk. (in Arabic)
Al-Raghib Al-Isfahani, A.A (1983), Al-Qur'an Vocabulary. Second edition.Tehran: Book publishing offcei .( in Arabic)
Al-Rawhani, M, (1995), Muntaqa al-Usul. vol. 5, . Second edition. Qom: Al-Hadi .( in Arabic)
Al-Raysuni, A (1997), The Theory of Predominance and Approximation, first edition, Cairo: Dar Al-Kalma.( in Arabic)
Al-Raysuni, A. (1995), The Theory of Objectives according to Imam Al-Shatibi, 4th edition, Riyadh: International House of Islamic Books. (in Arabic)
Al-Sadr, M.B (1996), Our Economy. vol. 1. 3th edition. Qom: Islamic Notifications Notebook. (in Arabic)
Al-Sadr, M.B (1996), Research in the Science of Principles, vol. 3, vol. 1, Qom: Foundation for the Encyclopedia of Islamic Jurisprudence. (in Arabic)
Al-Sadr, M.S (1999), Beyond Jurisprudence. vol. 6, first edition. Beirut: Dar Al-Adwaa. (in Arabic)
Al-Sayyid Al-Ridha, M.b. H .(1996), Nahj Al-Balagha, Second edition, Tehran: Jurist Publishing(in Arabic).
Al-Shafi’i, M. I.I (1982), Kitab al-Umm. vol. 5, Second edition .Beirut: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
Al-Shirazi [Mirzai Shirazi], M. T (1991), Hashiyat al-Makasib. vol. 2, first edition. Qom: Publications of Sharif Al-Radi. (in Arabic)
Al-Tabatabayi Hakim .S.M.T.(1997). General principles of comparative jurisprudence. Qom: The International Complex for Ahl al-Bayt. (in Arabic)
Al-Tabatabayi Hakim, S.M. (1995). Mustamsk al-Orwa al-Wosghha. Vol.9.first edition. Qom: Dar al-Tafsir Institute . (in Arabic)
Al-Tarihi, F. a.D., (1987), Bahrain Complex, vol. 4, Second edition. Beirut: Modern Islamic Culture Publishing Office. (in Arabic)
Al-Tousi,[Al-Sheikh Tousi] M. H (1986), Tahzeeb al-Ahkam, vol.6, 4th edition, Tehran, Dar al-Kitab al-Islamiya . (in Arabic)
Al-Tousi,[Al-Sheikh Tousi] M. H. (1967). Al-Mabsut in Imamate Jurisprudence.vol.2, 3rd edition. Tehran: Al-Mortazawi Library for the Revival of Al-Jaafari Antiquities. (in Arabic)
Al-Tousi,[Al-Sheikh Tousi] M. H.(1979). Al-Nehaye. Second edition. Beirut:Dar al-Ketab Al-Arabiah. (in Arabic)
Alwan, Abdullah (1985), What is its nature, first edition.. Cairo: Dar Al-Salam.
Al-Zubaydi, Hanafi, Mohibeddin, S. M.M. H. (1993). Taj al-Arus Man Jawahar Al-Qamoos. vol.12, Beirut: Dar al- Fekr. (in Arabic)
Aristotle, (1952 ), Ethics to Nicomachean, vol. 2 . Second edition, Cairo: Egyptian House Press. .( in Arabic)
Asadi, Gholamreza.Mosayeban, Zahra (2020). It is based on the principle of justice and fairness, as well as Islamic jurisprudence, psychology, and studies of Islamic sciences. No 15. 99_105 .) in Persian)
Asghari. S.M (2009) Justice has the equivalent of a “rule”: a hamara with rules: “no harm,” “no embarrassment,” “justice and fairness.” Tehran: Information.) in Persian)
Ashoush, A.A.Hamid (1990), Contract Law, Cairo: University Youth Foundation.
Gitty, Khosrow (1964), public order, legal magazine of the Ministry of Justice, 3. (in Persian)
Hamad Sharara, A. J (1975), Rulings on Usurpation in Islamic Jurisprudence, first edition, Beirut: Al-Alami Foundation .( in Arabic)
Hikmat Nia ,M. (2006). The taste of Shariat. Jurisprudence and rights. No. 9. 10_30
Ibn Abidin, M.A. (1994) Hashiyat Radd al-Mukhtar, vol 1, Beirut: Dar Al-Fikr. ( in Arabic)
Ibn Baraj, A. A (1985), Al-Muhadhdhab, vol.2, first edition. Qom: Islamic Publishing Foundation. .( in Arabic)   
Ibn Manzoor, M. M. (1984). The Arab Language.vol.11,  Second edition. Qom: Publication of Adab Hoza (in Arabic)
Ibn-Hanbal, A. M. (1995). Musnad al-Imam Ahmed bin Hanbal.vol.5, Beirut: Dar Sader. (in Arabic)
Ibn-Idris-Hali, M. M. A. (1989). Al-Sara'er al-Hawi for Tahrir Al-Fatawi.vol.2, Second edition. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Jafari Langroudi, J. (2022). Expanded on Legal Terminology.vol.1-2. 9  th edition. Tehran: Ganj Danesh Publishing House. (in Persian)
Karki, [Mohaghegh Karaki], A. H. (1993). Jami al-Maqasad fi Sharh Al-Qasas. vol.6, Second edition. Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Katouzian, N.   (2023). Introduction to the science of law.24th edition .Tehran: Ganj Danesh Publications. (in Persian)
Katouzian, N.  (1997). General rules of contracts.vol.3, Second edition. Tehran: Modares Publications. (in Persian)
Katouzian, N.  (1998) Philosophy of law.vol.1, first edition. Tehran:publishing company.(in Persian)
Mansour, M.H, (1995 AD) Introduction to Law, Beirut: Dar Al Nahda Al Arabiya. (in Arabic)
Maraghi, M.A.a.F.(1996), Jurisprudential Titles, vol. 2, Qom: Islamic Publishing Foundation. (in Arabic)
Mehrizi,M (1997) Justice serves as a basis for jurisprudence, criticism and theory, No.2, 184-197.) in Persian)
Mohaqeq Damad, M. (1986). Rules of Jurisprudence. vol.2, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persian)
Moin, M (2007), Farhang Persian.vol. 2, 3th edition . Tehran: Amirkabir. (in Persian)
Montazeri, S, Zarei, M.M, and Mohseni Dehkalani. M. (2016) My jurisprudential reflections on Ingari’s rule “Justice and Fairness.” This is jurisprudence. No. 4. 821_851.) in Persian)
Motahhari, M (1999) Notes, Ch. 30, Vol. 1, Tehran: Sadra..
Motiei and Al Barzi Varki, Ansieh and Masoud (2017), Comparative study of the principle of fairness and the principles of justice and fairness, Journal of Comparative Law Research, No. 3. (in Persian)
Muhammad, A. (2006). Persian rule of justice and fairness and its effects. This is philosophical - theological, No. 2, 235-270. .) in Persian)
Muqds Ardabili, Ahmed bin Muhammad (n.p)  Zobedeh Al Bayan. first edition, Tehran:The Jaafari Library for the Revival of Jaafari Antiquities.( in Arabic)
Qurban Niya, N (2004), Adalat and Rights, Qabasat, Year 9, Summer 83, Number 32. (in Persian)
Ray Shahri, M. (1995), Mizan al-Hikma.  vol. 3,  Second edition. Qom: Dar al-Hadith.( in Arabic)
Sabegh, Al-Sayyid (1976), Jurisprudence of the Sunnah, , vol. 2, 3th edition. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi. (in Arabic)
Safaei, H (1976), New concepts and rules in civil rights, Tehran: Publishing Center of Research . (in Persian)
Safaei, H (1996), Invoking unjustified use despite the existence of a contractual relationship, articles on civil and comparative law, Tehran: Mizan.. (in Persian)
Yazdi, M.K. (1998). Al-Arwa Al-Wathqi.vol.5 , first edition. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Yazdi, M.K.(1958). Margin al-Makaseb.vol .1, Qom: Ismailian Institute. (in Arabic)
Zakaria, A.b.F, (1983), Dictionary of Language Standards, vol. 4, Beirut: Islamic Information Library.( in Arabic)