نقد مبانی فقهی نفی مرور زمان کیفری درتعزیرات منصوص شرعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران

2 گروه فقه و مبانی حقوق، دانشکده الهیات، دانشگاه مفید، قم، ایران

10.22059/jorr.2024.346655.1009167

چکیده

در تبصره 2 مادّه ۱۱۵ قانون مجازات اسلامی مفهوم جدیدی به‌عنوان تعزیرات منصوص شرعی گنجانده‌شده و این نوع تعزیرات از شمول بسیاری از نهادهای ارفاقی ازجمله مرور زمان کیفری خارج‌شده‌اند. در سراسر این قانون تعریف مشخصی برای تعزیرات منصوص ارائه نشده است ازاین‌رو در مفهوم و مصداق این نوع تعزیرات ابهام وجود دارد زیرا با مفهوم حد شرعی در مادّه 15 ق.‌م.‌ا. تداخل داشته و از طرفی در تبیین فرق حد با منصوص شرعی اشکالات جدی وجود دارد. در این نوشتار سعی شده ابتدا مفهوم این نوع تعزیرات و تفاوت آن با حدود موردنقد قرار گیرد و سپس اجرای مرور زمان کیفری در تعزیرات منصوص شرعی بررسی گردد. ادله شمول مرور زمان بر تعزیرات منصوص عبارت‌اند از: رد قاعده حق القدیم که دلیل نافی مرور زمان‌ است و التعزیر بمایراه الحاکم، جلوگیری از اختلال نظام‌ و قاعده‌ی مقتضی و عدم‌المانع که مبنی بر وجود حکم ثانویه در تعزیرات منصوص شرعی‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Criticizing the Jurisprudential Principals of Denying the Statute of Limitations in Tazirate Mansoose Shari (the Determined Punishment in Sharia)

نویسندگان [English]

  • Abdoljabar Zargooshnasab 1
  • Mostafa Bkhrad 2
1 Department of Law., Fiqh and fundamentals of Islamic law College of Theology, University of Ilam, Ilam, Iran
2 Department of Law, Fiqh and fundamentals of Islamic law, College ofTheology , University of Mofid, Qom, Iran
چکیده [English]

Tazirate Mansoose Shari (the determined punishment in Sharia) is a new concept which has been added to the Iranian new Islamic penal code in Note 2 of Article 115. This kind of Tazirat is exempt from the Statute of Limitations and other leniency foundations. There is no special definition for Tazirate Mansoose in the Act. Therefore, there is some ambiguity in the concept and subject of this kind of punishment. The reason is that there may be difficult to find the difference between the definition of Tazirat Mansoos and the concept of Had (Determined punishment in Sharia in quality and quantity) as outlined in Article 15 of the Islamic penal code, leading to some serious problem in the point of view of Sharia. In this study, we initially criticized the concept of this kind of tazirat and its differences from Hodood, and then examined the application of the Statute of Limitations in this kind of punishment in the point of view of Sharia. The evidence for including the Statute of Limitations for this kind of punishment consist of: denying the Rule of Previous Right, on which the denial of the Statute of Limitations has been established; punishment based on the dissension of the judge; prevention of disorder in the System; and finally, the rule of due and no hurdle, which is based on the existence of secondary dissension in Tazirate Mansoos.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Statute of Limitations
  • Tazirate Mansoose Shari (the Determined Punishment in Sharia)
  • Jurisprudential Principals
  • disorder of the System
ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن‌هبه­الله (1404 ق). شرح نهج‌البلاغه. چ 2، قم: منشورات مکتبة آیة­الله العظمی المرعشی.
اکبری، محمدجواد؛ هاشمی، سیدحسین (1395). درنگی در مصادیق تعزیرات منصوص در فقه امامیه (تبیین تبصره 2 مادّه 115 قانون مجازات اسلامی سال 1392). مجله جستارهای فقهی و اصولی، شماره چهارم، صفحات 33ـ59.
برهانی، محسن؛ نادری‌فرد، مریم (1394). تعزیرات منصوص شرعی؛ مفهوم فقهی و مصادیق قانونی. مجله پژوهش حقوق کیفری، شماره دهم، صفحات 89ـ112.
تبریزى، جواد‌بن‌على (1417 ق). أسس‌الحدود والتعزیرات. قم: دفتر مؤلف.
حائرى، سیدعلى (بی‌تا). ریاض المسائل. قم: مؤسسه آل‌البیت، ج 2.
حرّ عاملى، محمد‌بن‌حسن (1409 ق). وسائل‌الشیعة. قم: مؤسسه آل‌البیت، ج 28.
حلّى، حسن‌بن‌یوسف (1413 ق). قواعدالأحکام فی معرفة الحلال والحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج 3.
حلّى، نجم‌الدین جعفر‌بن‌حسن (1408 ق). شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. چ 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج 4.
خوانسارى، سیداحمد (1405 ق). جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع. چ 2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج 7.
رحمانیان، حامد؛ حبیب‌زاده، محمد جعفر (1392). معیار تفکیک حدود غیر مذکور از تعزیرات منصوص در قانون مجازات اسلامی. مجله حقوقی دادگستری. شماره ۸۴، صفحات 103ـ123.
ساریخانی، عادل؛ توکل‌پور، محمدهادی (1395). مفهوم‌شناسی تعزیرات منصوص شرعی با تأکید بر نظر شورای نگهبان. فصلنامه دانش حقوق عمومی. شماره 14، صفحات 95ـ115.
شفایی، محسن (۱۳۴۵). اسلام و قانون مرور زمان. چ 2، تهران: نقش جهان.
شهید اول، محمد‌بن‌مکى (1410 ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه‌الإمامیة. بیروت: دارالتراث.
شهید اول، محمد‌بن‌مکى (بی‌تا). القواعد والفوائد. قم: کتابفروشى مفید. ج 2.
شهید ثانى، زین‌الدین‌بن‌على (1413 ق). مسالک‌الأفهام إلى تنقیح شرائع‌الإسلام. قم: مؤسسة المعارف‌الإسلامیه، ج 1 و 14.
صافی گلپایگانى، لطف‌الله (بی‌تا). التعزیر، أحکامه و حدوده. [بی‌جا]: دفتر معظم‌له.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (۱۴۲۳ ق). بدایةالحکمة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طریحى، فخرالدین (1416 ق). مجمع‌البحرین. چ 3، تهران: کتابفروشى مرتضوى، ج 4.
طوسى، محمد‌بن‌حسن (1407 ق). الخلاف. قم: دفتر انتشارات اسلامى، ج 5.
کلینى، ابوجعفر محمد‌بن‌یعقوب (1407 ق). الکافی. چ 4، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ج 7.
گلپایگانى، سیدمحمدرضا (1412 ق). الدرّالمنضود فی أحکام‌الحدود. قم: دارالقرآن‌الکریم، ج 1.
گیلانى شفتى، سیدمحمدباقر (1427 ق). مقالة فی تحقیق إقامةالحدود فی هذه‌الأعصار. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
ماوردی، ابوالحسن علی‌بن‌محمد (بی‌تا). الأحکام‌السلطانیة. قاهره: دارالحدیث.
محقق داماد، سیدمصطفى (1406 ق). قواعد فقه. چ 12، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى، ج 4.
محقق داماد، سیدمصطفى (بی‌تا). بررسى فقهى حقوق خانواده ـ نکاح و انحلال آن. قم: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق کرکى، على‌بن‌حسین (1414 ق). جامع‌المقاصد فی شرح القواعد. چ 2، قم: مؤسسه آل‌البیت‰، ج 1 و 7.
محمودی، محمدباقر (1385). نهج‌السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغه. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مدنی، جلال‌الدین (۱۳۷۹). آیین دادرسی مدنی. تهران: پایدار.
مرعشى نجفى، سیدشهاب‌الدین (1424 ق). السرقة على ضوءالقرآن والسنة. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفىŠ.
معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان ایلام (1393). مجموعه نظرات اداره حقوقی قوه قضائیه درخصوص قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، نظریه مشورتی شماره 7/92/971-1392/5/28.
مفید، محمد‌بن‌نعمان (1413 ق). المقنعه. قم: کنگره جهانى شیخ مفیدŠ.
مکارم شیرازی، ناصر (1418 ق). أنوارالفقاهة ـ کتاب الحدود والتعزیرات. قم: انتشارات مدرسه امام علی­بن­ابی­طالب†.
منتظرى، حسینعلى (1409 ق). دراسات فی ولایةالفقیه و فقه‌الدولة الإسلامیه. چ 2، قم: نشر تفکر، ج 2 و 3.
منتظرى، حسینعلى (بی‌تا). کتاب الحدود. قم: انتشارات دارالفکر.
نجفى، محمدحسن (1404 ق). جواهرالکلام فی شرح شرائع‌الإسلام. چ 7، بیروت: دار إحیاء التراث‌العربی، ج 41.
نراقى، احمد‌بن‌محمدمهدى (1422 ق). رسائل و مسائل. قم: کنگره نراقیین، ج 2.
Ibn Abi al-Hadid, Abd al-Hamid ibn Hibato Allah (1404 AH). Commentary on Nahj al-Balagheh, first part, second, Qom-Iran, charters of the school of Aye-Allah Azami al-Marashi. (in Arabic).
Akbari, Mohammad Javad, Hashemi, Seyed Hossein; "Delay in the examples of punishment prescribed in Imami jurisprudence (explanation of Note 2 of Article 115 of the Islamic Penal Code of 2012)"; Jurisprudence and Principles Journal, 4th consecutive issue, pp. 33-59, second year, fall 2015. (in Persian).
Borhani, Mohsen, Naderi Fard, Maryam; "Penalties prescribed by Sharia; jurisprudential concept and legal examples"; Criminal Law Research Journal, 10th issue, pp. 112-89, third year, spring 2014. (in Persian).
Tabrizi, Javad bin Ali (1417 AH). The Foundations of Al-Hudud and Al-Tazirat, Qom - Iran, Author's Office.
Haeri, Seyyed Ali (No Date). Riyad al-Masal, Volume 2, Qom - Iran, Al-Bayt Institute. (in Arabic).
Horr Aamili, Muhammad bin Hassan (1409 AH). Shi'ite resources, volume 28, Qom - Iran, Al-Bayt Institute. (in Arabic).
Heli, Hassan bin Yusuf (1413 AH). The Rules of Al-Ahkam in the Knowledge of Halal and Haram, Volume 3, Qom - Iran, Islamic Publications Office. (in Arabic).
Heli, Najm al-Din, Jafar bin Hassan (1408 AH). Islamic Laws in Halal and Haram Issues, Volume 4, II, Qom - Iran, Ismailian Institute. (in Arabic).
Khansari, Seyyed Ahmad (1405 AH). Jami al-Madarak in the brief description of al-nafi, volume 7, second, Qom - Iran, Ismailian Institute. (in Arabic).
Rahmanian, Hamed, Habibzadeh, Mohammad Jafar; "The criteria for distinguishing the non-mentioned limits from punishments stipulated in the Islamic Penal Code"; Judiciary Law Journal, No. 84, pp. 103-123, year 77, winter 2012. (in Persian).
Sarikhani, Adel, Tokulpour Mohammad Hadi; "Conceptualization of Shariah punishments with an emphasis on the opinion of the Guardian Council"; Knowledge of Public Law Quarterly, No. 14, pp. 115-95, fifth year, summer 2015. (in Persian).
Shafaei, Mohsen (1345 AD). Islam and the passage of time law, second, Tehran - Iran, Naqsh Jahan. (in Persian).
Shahid Awal, Muhammad bin Makki (1410 AH). Al-Lama' al-Damashqiyyah in Imamate jurisprudence, Beirut-Lebanon, Dar al-Trath. (in Arabic).
Shahid Awal, Muhammad bin Makki (Bita). Al-Qaseer and Al-Faadiy, Volume 2, Qom - Iran, Mofid Bookstore. (in Arabic).
Shahid Sani, Zain al-Din bin Ali Aamily (1413 AH). Masalak al-Afham to the revision of the laws of Islam, volumes 1 and 14, Qom - Iran, Islamic Encyclopaedia Institute. (in Arabic).
Tabatabaei, Muhammad Hossein (1423 AH). Badayeh al-Hikmeh, Qom - Iran, Islamic Publishing House. (in Arabic).
Tarihi, Fakhr al-Din (1416 AH). Bahrain Forum, Volume 4, 3rd, Tehran - Iran, Mortazavi bookstore. (in Arabic).
Tusi, Muhammad bin Hassan (1407 AH). Al-Khalaf, Volume 5, Qom, Iran, Islamic Publications Office. (in Arabic).
Kolayni, Abu Jafar, Muhammad bin Yaqoob (1407 AH). Al-Kafi, Volume 7, Fourth, Tehran-Iran, Dar Al-Kutub-e-Islamiya. (in Arabic).
Golpaygani, Seyyed Mohammad Reza (1412 AH). Al-Dar al-Mandud in Al-Ahkam al-Hudood, Volume 1, Qom - Iran, Dar al-Qur'an al-Karim. (in Arabic).
Golpaygani, Lotfollah Safi (No Date). Al-Tazir, rules and regulations are out of place. (in Arabic).
Gilani, Shafti, Seyyed Mohammad Baqir (1427 AH). Essay on the investigation of Iqama al-Hudud in this time, Qom - Iran, Publications of Tablighat Islami. (in Arabic).
Mawardi, Abulhasan Ali bin Muhammad (beta). Al-Ahkam al-Sultaniyah, Cairo - Egypt, Dar al-Hadith. (in Arabic).
The collection of opinions of the respected Legal Department of the Judiciary regarding the Islamic Penal Code approved in 2013, Vice-President of Social Affairs and Crime Prevention of Ilam Province, Summer 2013, Advisory Opinion No. 7/92/971-28/5/2013, p. 44. (in Persian).
Mohagheq Damad, Seyyed Mustafa (1406 AH). Jurisprudence Rules, Volume 4, 12th, Tehran - Iran, Islamic Sciences Publishing Center. (in Arabic).
Mohagheg Damad, Seyyed Mustafa (No Date). Jurisprudential study of family law - marriage and its dissolution, Qom - Iran, Islamic Sharia Science Center. (in Arabic).
Mohagheq Karki, Ali bin Hossein (1414 AH). Jami al-Maqasid fi Sharh al-Qasas, Volumes 1 and 7, II, Qom - Iran, Al-Bayt Institute. (in Arabic).
Mahmoudi, Mohammad Bagher (1385). Nahj al-Saada fi Mustardak Nahj al-Balagheh, Tehran - Iran, Ministry of Culture and Islamic Guidance Publications.
Marashi Najafi, Seyed Shahab al-Din (1424 AH). Al-Sarqa Ali Light of the Qur'an and Sunnah, Qom - Iran, Ayatollah Murashi Najafi Library Publications. (in Arabic).
Mufid, Muhammad bin Muhammad bin Nu'man (1413 AH). Al-Maqneh, Qom - Iran, Sheikh Mofid World Congress. (in Arabic).
Makarem, Naser (1418 AH). Anwar al-Fiqahah - Kitab al-Hudud and al-Tazirat, Qom-Iran, Publications of Madrasah Al-Imam-Ali-Ben-Abi-Talib A.S. (in Arabic).
Montazeri, Hossein Ali (No Date) Kitab al-Hudud, Qom - Iran, Dar al-Fakr Publications. (in Arabic).
Montazeri, Hossein-Ali (1409 AH). Studies in the field of al-faqih and Islamic jurisprudence, volumes 2 and 3, 2nd, Qom - Iran, Tashkar publication. (in Arabic).
Najafi, Muhammad Hassan (1404 AH). Jawaharlal Kalam in the Sharah of Islamic Laws, Volume 41, 7th, Beirut-Lebanon, Dar Ihiya al-Tarath al-Arabi. (in Arabic).
Naraghi, Ahmad bin Muhammad Mahdi (1422 AH) Rasail and Problems, Volume 2, Qom - Iran, Naraghi Congress. (in Arabic).