بازخوانی جراحت دامغه در قانون مجازات اسلامی؛ از مفهوم‌شناسی تا شناسایی حکم (پژوهشی انتقادی به تقنین بند «خ» مادۀ 709 ق.م.ا.)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره)، بروجرد، ایران

چکیده

دامغه در مادۀ 709 ق.م.ا. «پارگی کیسۀ مغز» تعریف شده است. دیه دامغه در قانون، خواه با صدمه خواه با جراحت باشد، عبارت است از «دیه مأمومه به علاوه ارش پارگی کیسه مغز». مأمومه با ورود آلت جنایت به جمجمه، که تا قبل از کیسۀ مغز نفوذ می‏کند، محقق می‏شود و دیۀ آن ثلث دیه کامل است. حال، اگر کیسۀ مغز بدون هیچ‌گونه جراحتی دچار پارگی و دامغه حاصل شود، لزوم قانونی ثبوت دیۀ مأمومه همراه ارش پارگی کیسۀ مغز به عنوان یک اشکال در تقنین 709 ق.م.ا. مطرح خواهد بود. زیرا اقتضای اصل تناسب جنایت با مجازات آن است که جانی به ارش پارگی کیسه مغز محکوم شود، نه اینکه دیۀ مأمومه هم به آن اضافه شود؛ مگر آنکه گفته شود همراهی مأمومه با ارشِ کیسۀ مغز یک بیان روایی است که تبعیت از آن در قالب دیه مقدر واجب است. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌ـ تحلیلی در مقام اثبات آن است که تقنین دامغه نه از اصل تناسب جنایت با مجازات پیروی می‌کند و نه حتی دامغه به منزلۀ یک جنایت دارای دیۀ مقدر در روایات وجود خارجی دارد. حذف واژۀ دامغه از قانون و سپردن آن به قوانین جنایات غیر مقدر نتیجۀ پژوهش حاضر است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Re-reading of Damigha Injury in Islamic Penal Code; from the Conceptology to the Identification of the Ruling (a Critical Research on Legislation over Clause E of Article 709 of IPC)

نویسنده [English]

  • Taha Zargarian
Department of Law, Faculty of Humanities, Ayatollah Boroujerdi University, Boroujerd, Iran
چکیده [English]

The Art. 709 of IPC defines damigha as ''rapture of brain sac''. According to the law, the blood money for damigha, whether by injury or damage, is equivalent to ''a blood money for ma'muma plus to arsh of brain sac rapture''. Ma'muma is realized by the entrance of the crime tool into the skull that reaches just close to the brain sac but before it; here, the blood money is one-third of a full blood money. Now, if the brain sac is torn without any injury, which means the realization of damigha, then, there seems to be a legal problem in the legislation of art. 709 on the necessity of proving a ma'muma blood money as well as an arsh of brain sac rapture; because the principle of the proportionality of crime and punishment behooves the arsh of a brain sac rapture, not adding the ma'muma to it unless it is said that the addition of ma'muma to brain sac arsh is a tradition which makes it necessary to be followed under the title of determined blood money. Using a descriptive-analytic method of research, this study aims at proving that the legislation of damigha neither follows the principle of the proportionality of crime and punishment nor does it exist in the traditions as a crime with determined blood money. The elimination of the term damigha from law and leaving it to the laws related to undermined blood money crimes is the result of the present research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arsh
  • Damage
  • Damigha
  • Injury
  • Ma'muma

مراجع

ابن فارس (1404 ق). معجم مقائیس اللغۀ. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزۀ علمیۀ قم. ج 1.
ابن منظور، جمال‌الدین (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
ابن‌‌ ادریس، محمد بن احمد (1387). ‌موسوعۀ ابن إدریس الحلی. قم: دلیل ما.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی (1363). من لا یحضره الفقیه. چ 2. قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم.
اصفهانى، فاضل هندى (1416 ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. چ 3. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
بغدادى {مفید}  ، محمد بن محمد (1413 ق). المقنعۀ. قم: کنگرۀ جهانى هزارۀ شیخ مفید.
جوهرى، اسماعیل بن حماد (1410 ق). الصحاح - تاج اللغۀ و صحاح العربیۀ. لبنان: دار العلم للملایین.
حر عاملی، محمد بن حسن (1416 ق). تفصیل وسائل الشیعۀ إلی تحصیل مسائل الشریعۀ. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
حلى {محقق}، جعفر بن حسن (1408 ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چ 7. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
حلی، حسن بن یوسف (1410 ق)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
ــــــــــــــــــــــ (1420ق). تحریر الأحکام الشرعیۀ علی مذهب الإمامیۀ. قم: مؤسسۀ الإمام الصادق(ع).
حمیرى، نشوان بن سعید (1420‍ ق). شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم. بیروت: دار الفکر المعاصر.
خمینی‌، روح‌الله (1392). تحریر الوسیلۀ. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی(قدس سره).
خویى، سید ابوالقاسم موسوى (1418 ق). التنقیح فی شرح العروۀ الوثقى. قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى.
سلاّر، حمزه بن عبد العزیز (1404 ق). المراسم العلویۀ و الأحکام النبویۀ. قم: منشورات الحرمین.
سبحانی تبریزی (1392). أحکام الدیات فی الشریعۀ الإسلامیۀ الغراء. قم: مؤسسۀ الإمام الصادق(ع).
شاهرودى، سید محمود هاشمى (1426 ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسۀ دائره‌المعارف فقه اسلامى.
طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی (1404 ق). ریاض المسائل (ط. القدیمه). قم: مؤسسۀ آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387). المبسوط فی فقه الإمامیۀ. تهران: المکتبۀ المرتضویۀ لإحیاء الآثار الجعفریۀ.
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
عاملى، سید جواد بن محمد حسینى (بی‌تا). مفتاح الکرامۀ فی شرح قواعد العلاّمۀ (ط - القدیمۀ). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عاملى (شهید ثانى)، زین‌الدین بن على (1413 ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسۀ المعارف الإسلامیه.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1376). تفصیل الشریعه (کتاب الدیات). قم: مرکز فقه الأئمه الأطهار(ع).
فراهیدى، خلیل بن احمد (1410 ق). کتاب العین. قم: هجرت.
فقعانی، علی بن علی (1418 ق). الدر المنضود. قم: مکتبة مدرسة إمام العصر(عج) العلمیۀ. ج 4 و 5.
فیومى، احمد بن محمد مقرى (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی. قم: منشورات دار الرضی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی (اسلامیه). تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1363 ش). مرآۀ العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
مرعشی، شهاب‌الدین (1415 ق). القصاص علی ضوء القرآن و السنۀ. قم: کتابخانۀ عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
موسوی سبزواری، عبدالاعلی (1413 ق). مهذب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. چ 4. قم: بی‏نا.
نجفی [صاحب جواهر]، محمدحسن بن باقر (1404 ق). جواهر الکلام (ط. القدیمه). چ 7. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
واسطى، سید محمد مرتضى حسینى (1414 ق). تاج العروس من جواهر القاموس. لبنان: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
Ameli (Shahid Thani) (1993). Masalik al-Afham ilā Tanqīh Sharaye' al-Islam. Qom: al-Ma'aref al-Islamia Institute. (in Arabic)
Ameli, S.J. (n.d). Meftah al-Karama fi Sharh Ghava'ed al-Allameh. Beirut: Dar Ihya al-Torath al-Arabi. (in Arabic)
Baghdadi, M. (1993). Al-Moqna'e. Qom: International Congress for the Millennium of Sheikh Mofid. (in Arabic)
Deilami, S. (1984). Al-Marasem al-'Alavia va al-Ahkam al-Nabavia. Qom: Manshourat al-haramein. (in Arabic)
Faqa'ani, A. (1988). Al-Dor al-Manzood. Qom: Maktaba Imam Al-Asr al-'Elmia School. (in Arabic)
Faraheedi, Kh. (1990). Ketab al-'Ayn. Qom: Hijrat Publication. (in Arabic)
Fayyumi, A. (n.d). Al-Mesbah al-Monir Fi Gharib al-sharh al-Kabir Lil-Rafe'ee. Qom: Manshourat Dar Al-Razi. (in Arabic)
Fazel Movahedi Lankarani, M. (1997). Tafsil al-Shari'a (al-Diat book). Qom: A'ema al-Athar Fiqh Center. (in Arabic)
Hashemi Shahroudi, M. (2006). Dictionary of Figh according to the religion of Ahl al-bayat. Qom: Islamic Jurisprudence encyclopedia institute. (in Arabic)
Helli, H. (1990). Irshad al-Azhan ila Ahkam al-Iman. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
-----------. (2000). Tahrir al-Ahkam al-shar'eia ala Mazhab al-Imamyia. Qom: Imam Sadeq Institution. (in Arabic)
Helli, J. (1988). Sharaye' al-Islam fi Masa'il al-Halal wa al-Haram. Qom: Isma'eelian Institution. (in Arabic)
Hemyari, N. (2000). Shams al-'olum va Dava' kalam al-Arab min al-Kolum. Beyrut: Dar al-Fekr al-Mo'aser. (in Arabic)
Horr Ameli, M.H. (1996). Tafsil Wasa'el al-Shia ila Tahsil Masa'el al-shari'a. Qom: Al al-Bayt leihya' al-torath Institution. (in Arabic)
Ibn Babveih, M.A. (1993). Man la Yahzarhoo al-Faqih. Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
Ibn Fares (1984). Mo'jam Maghaees al-Logha. Qom: Islamic Development Organization. (in Arabic)
Ibn Idris, M. (2008). Mosu'a ibn Idris al-Helli. Qom: Dalil e ma. (in Arabic)
Ibn Manzour, J. (1994). Lesan al-Arab. Beirut: Dar al-Fekr lel Teba'a va al-nashr va al-Tawzi' - Dar Sader. (in Arabic)
Isfahani, F. (1996). Kashf al-letham va al-ibham an Qava'ed al-ahkam. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Johari, I. (1990). Al-Sehah-Tajoloqah va sehah alarabia. Beyrut: Dar al-elm lelmalayin. (in Arabic)
Khomeini, S.R. (2013). Tahrir al-Wasila. Tehran: Imam Khomeini Editing and Publishing Institution. (in Arabic)
Khuiī, S.A. (1998). Al-Tanqih fi Sharh al-'Orva al-Vothqa. Qom. (in Arabic)
Koleini, M. (1984). Al-Kafi. Tehran: Dar al-Kotob al-Islamia. (in Arabic)
Majlesi, M.B. (1984). Mer'at al-'Oghool fi Sharh Akhbar al-e Rasool. Tehran: Dar al-Kotob al-Islamia. (in Arabic)
Mar'ashi Najafi, S.Sh. (1995). Al-Qesas Ala Zwa' al-Qur'an va al-Sonna. Qom: Mar'ashi Najafi Piblic Library. (in Arabic)
Moghaddas Ardabili, A. (n.d). Majma' al-Fa'eda va al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azhan. Qom: Jame'e Modarresin Hoze Elmie Qom. (in Arabic)
Mosavi Sabzevari, 'Abd al-A'la (1993). Mohazab al-Ahkam fi Bayan al-Halal va al-Haram. Qom: n.p. (in Arabic)
Najafi, M.H. (1983). Javaher al-Kalam. Beirut: Dar Ihya al-Torath al-Arabi. (in Arabic)
Sobhani Tabrizi, J. (2013). Ahkam al-diat fi al-shri'a al-islamia al-ghara'. Qom: Imam Sadeq Institution. (in Arabic)
Tabatabayee, A. (1983). Riaz al-Masa'el. Qom: Al al-bayt Institute. (in Arabic)
Toosi, M. (1986). Tahzib al-Ahkam. Tehran: Dar al-Kotob al-Islamia. (in Arabic)
Toosi, M. (2008). Al-Mabsoot fi fiqh al-Imamyia. Tehran: al-Maktaba al-Mortazavia le Ihya-e al-Athar-e al-Ja'faria. (in Arabic)
Waseti, S.M. (1994). Taj al-Aroos min Javaher al-Ghamoos. Lebanon: Dar al-Fekr lel Teba'a va al-nashr va al-Tawzi'. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 19، شماره 3
مهر 1402
صفحه 175-183

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 26 تیر 1401
  • تاریخ بازنگری: 18 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 01 خرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار