اسقاط آثار اعمال حقوقی در قالب شرط نتیجه منفی در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

2 گروه حقوق خصوصی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

اسقاط آثار شرعی و حقوقی در قالب شرط ضمن عقد را شرط نتیجة منفی گویند. در آثار فقیهان متقدم به‌صراحت سخنی در مورد این شرط به میان نیامده و اکثر فقیهان متأخر نیز آن را به دلیل مخالفت با حکم شارع، مگر در موارد خاص، باطل دانسته‌اند. این در حالی است که بیشتر حقوقدانان قائل به نفوذ و صحت این شرط هستند. به‌ نظر می‌رسد، از آنجا که آثار اعمال حقوقی از مخترعات عقلاست و شارع فقط به آن‌ها اعتبار بخشیده است، مرجع تشخیص در قابلیت اسقاط این آثار حکم عقلاست و آنان این آثار را از طرف صاحب آن قابل اسقاط می‌دانند. افزون بر این، بین اعتبار شرط فعل منفی حقوقی و شرط نتیجه‌منفی ملازمه برقرار است و چون فقیهان اولی را صحیح می‌دانند باید دومی را نیز نافذ بدانند؛ البته منوط به آنکه اولاً اسقاط آن اثر موجب از بین رفتن غرض نسبت به تعهد اصلی نشود و ثانیاً مخالف با نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشد. از آنجا که قانون مدنی متأثر از مشهورات فقه امامیه نوشته شده است، نمی‌توان صحت شرط نتیجه‌منفی را از مواد ۹۵۹، ۴۵۴، ۴۷۴، ۶۷۹، و ۱۲۰ آن استنباط کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Extinction effects of legal actions in the form of negative result condition in Imamiyah jurisprudence and Iranian law

نویسندگان [English]

  • Abdorreza Alizadeh 1
  • Seyyed Mohammad Taghi Hosseini Vardanjani 2
1 Department of Private Law, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Department of Private Law, Faculty of Law and Political Sciences, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Extinction of religious and legal effects in the form of stipulation is called negative result condition. In the works of precedent faqihs, thus far, there was no explicit mention of this condition, and most of recent faqihs also considered it invalid caused of the opposition to lawgiver verdict except in special cases. This is while most jurists believe in influence and accuracy of this condition. It seems that, since the effects of legal actions are among the inventions of the wise and lawgiver has only given them validity, the diagnosis authority in extinction ability of this actions is the rule of the wise, and they considered that these effects are extinguishable by the owner. In addition, there is a connection between the validity of negative legal positive condition and negative result condition, and since the faqihs considered the first one in correct, they must also consider the second in effect; Of course, it is subject to shouldn't cause the loss of motive of main promise, and it shouldn't be oppose to public order and good behavior. Since the civil law was written under affect by Imamiyah jurisprudence celebrities, can't be presumption from its articles 959, 454, 474, 679 and 120.

کلیدواژه‌ها [English]

  • negative result condition
  • effects of legal actions
  • extinction ability
  • usages of the wise
  • negative legal positive condition
آخوند خراسانى، محمدکاظم (۱۴۰۶ ق). حاشیة المکاسب. محقق/ سید مهدى شمس‌الدین. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
ــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۹ ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث‏.
اردبیلى، احمد بن محمد (۱۴۰۳ ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. محقق/ آقا مجتبى عراقى، على‌پناه اشتهاردى، آقا حسین یزدى اصفهانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزه علمیه قم.
انصاری، مرتضی (۱۴۱۵ ق). کتاب المکاسب. محقق/ گروه پژوهش در کنگره. قم: کنگرة جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
اصفهانی، محمدحسین کمپانی (۱۴۰۹ ق). الإجاره. محقق/ گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى‌. چ ۲. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیة قم‌.
ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۸ ق). حاشیة کتاب المکاسب. محقق/ عباس محمد آل سباع قطیفى. قم: أنوار الهدى.
امامى، سید حسن (۱۳۷۱ ش). حقوق مدنى. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
ایروانى، على بن عبدالحسین نجفى (۱۴۰۶ ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
تبریزی، جواد (۱۳۹۳ ش). تنقیح مبانی العروة (الإجارة). قم: دار الصدیقه الشهیده(س).
حسینى روحانى، سید محمدصادق (۱۴۱۲ ق). فقه الصادق علیه السلام. قم: دار الکتاب مدرسة امام صادق(ع).
ــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۹ ق). منهاج الفقاهه. چ ۵. قم: انوار الهدى.
حسینى مراغى، سید میر عبدالفتاح (۱۴۱۷ق). العناوین الفقهیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
حلبى ابن زهره، حمزه بن على حسینى (۱۴۱۷ ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسة امام صادق(ع).
حلی، حسن بن یوسف (علامه) (۱۴۲۰ ق). تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیة. محقق/ ابراهیم بهادرى. قم: مؤسسة امام صادق(ع).
حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى (علامه) (۱۴۱۳ ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. محقق/ گروه پژوهش دفتر انتشارات اسلامى. ‌قم: دفتر انتشارات اسلامى.
حلّى، نجم‌الدین (محقق) (۱۴۰۸ ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. محقق/ عبدالحسین محمدعلى بقال‌. چ ۲. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
سبحانی تبریزى، جعفر (۱۴۲۳ ق). دراسات موجزة فی الخیارات و الشروط. قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیه.
سبزوارى، سید عبدالأعلى (۱۴۱۳ ق). مهذب الأحکام. چ ۴. قم: مؤسسة المنار‌ـ دفتر حضرت آیت‌الله.
سبزوارى، محمدباقر (محقق) (۱۴۲۳ ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
سکوتی نسیمی، رضا (۱۳۹۵ ش). بررسی فقهی و حقوقی ضمانت اجرای تخلف از شرط ترک فعل حقوقی. آموزه‌های فقه مدنی، ش ۱۳، ۱۲۹ ـ ۱۵۶.
شهبازی، محمدحسین (۱۳۸۴ ش). نقدی بر مادة ۶۷۹ قانون مدنی. کانون، س ۴۸، ش ۵۹، ۱۱ ـ ۱۸.
شهیدی، مهدی (۱۳۹۳ ش). حقوق مدنی ـ شروط ضمن عقد. چ ۴. تهران: مجد.
شیرازى، میرزا محمدتقی (۱۴۱۲ ق). حاشیة المکاسب. محقق/ على یزدى‌. قم: منشورات الشریف الرضی.
صدر، محمدباقر (۱۴۱۷ ق). بحوث فی علم الأصول. مقرر/ شیخ حسن عبدالساتر. بیروت: الدار الاسلامیه‏.
صفایی، سید حسین و قاسم‌زاده، سید مرتضی (۱۳۹۵ ش). حقوق مدنی ـ اشخاص و محجورین. چ ۲۳. تهران: سمت.
طباطبایی حکیم، سید محسن (۱۴۱۶ ق). مستمسک العروه الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (۱۴۰۹ ق). العروة الوثقی. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‌.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۴ ق). تکملة العروة الوثقى. محقق/ سید محمدحسین طباطبایى. قم: کتاب‌فروشى داورى.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۱ ق). حاشیه المکاسب. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (۱۳۸۷ ق). المبسوط فی فقه الإمامیه. محقق/ سید محمدتقى کشفى. تهران: المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۰۷ ق). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
عاملی، محمد بن مکی (۱۴۱۷ ق). الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
عاملى، زین‌الدین بن على (شهید ثانى) (۱۴۱۳ ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. محقق/ گروه پژوهش مؤسسه معارف اسلامى‌. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه.
عاملی کرکی، على بن حسین (محقق ثانى) (۱۴۱۴ ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. محقق/ گروه پژوهش مؤسسة آل البیت(ع).‌ قم: مؤسسة آل البیت(ع).
کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۸ ش). اموال و مالکیت. چ ۲۸. تهران: گنج دانش.
ــــــــــــــ (۱۳۹۰ ش). درس‌هایی از عقود معین. چ ۱۶. تهران: گنج دانش.
ــــــــــــــ (۱۳۹۲ ش). اعمال حقوقی قرارداد‌ـ ایقاع. چ ۹. تهران: گنج دانش.
ــــــــــــــ (۱۳۹۷ ش). قانون مدنی در نظم کنونی. چ ۵۸. تهران: میزان.
ــــــــــــــ (۱۳۹۸ ش). عقود معین. چ ۲. تهران: گنج دانش.
ــــــــــــــ (۱۳۹۸ ش). قواعد عمومی قراردادها. چ ۳. تهران:گنج دانش.
کاشانى، حاج آقا رضا مدنی (۱۴۰۹ ق). تعلیقة شریفة على بحث الخیارات و الشروط. قم: مکتبة آیة الله المدنی الکاشانی.
محقق داماد، سید مصطفی (۱۴۰۶ ق). قواعد فقه. چ ۱۲. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۳ ش). نظریة عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی. چ ۳. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
موسوی خمینى، سید روح‌اللّه (۱۴۲۱ ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
موسوى خویى، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. مقرر/ محمدعلی توحیدی. نرم‌افزار فقه اهل بیت ۲.
نجفى، محمدحسن (۱۴۰۴ ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. محقق/ عباس قوچانى، على آخوندى.‌ چ ۷. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
Akhund Khorasani, M.K. (1986). Hashiya Al-Makasab. Seyyed Mehdi Shamsuddin. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Arabic)
----------------------------. (1989). Sufficient Al-Usul. Qom: Al-Bayt Foundation, Peace be upon them. (in Arabic)
Ameli Karki, Ali bin Hossein (second researcher) (1994). Jami al-Maqasid fi Sharh al-Qasas. research group of Al-Bayt Institute. Qom: Al-Bayt Institute, peace be upon them. (in Arabic)
Ameli, Mohammad bin Makki (1997). al-Dros al-Sharia fi Fiqh al-Imamiyah. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Society. (in Arabic)
Ameli, Zain al-Din bin Ali (Shahid Thani) (1993). Masalak al-Afham to the revision of the Sharia of Islam. Research Department of the Institute of Islamic Studies. Qom: Al-Maarif Islamic Institute. (in Arabic)
Ansari, M. (1995). Kitab al-Makasab. Research Group in the Congress. Qom: World Congress honoring Sheikh Azam Ansari. (in Arabic)
Ardabili, Ahmed bin Mohammad (1983). Majma al-Fedat wa Al-Barhan in the Explanation of Irshad al-Azhan. Agha Mojtaba Iraqi-Ali Panah Eshtherdi- Agha Hossein Yazdi Esfahani. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Qom Seminary Society of Teachers. (in Arabic)
Emami, S. H. (1992). Civil Law. Tehran: Islamic Bookstore. (in Persain)
Esfahani, M.H. K. (1989). Al-Ijarah. Research Group of the Islamic Publications Office. second edition. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Theological Seminary Society. (in Arabic)
---------------------. (1998). The Margin of Kitab al-Makasab. Abbas Mohammad Al-Saba Qatifi. Qom: Anwar Al-Hada. (in Arabic)
Halabi Ibn Zahra, Hamza bin Ali Hosseini (1997). Ghaniyyah al-Nizwa al-Ilmi al-Usul wa al-Faroo. Qom: Institute of Imam Sadiq, peace be upon him. (in Arabic)
Hali, Hasan bin Yusuf (Allameh) (2000). Tahrir al-Ahkam al-Shari'a on Imami Madhhab. Ibrahim Bahadri. Qom: Institute of Imam Sadiq, peace be upon him. (in Arabic)
Hali, Najm al-Din (Mohaqeq) (1988). Jafar, Islamic Laws in Halal and Haram Issues. Abdul Hossein Muhammad Ali Bakal. second edition. Qom: Ismailian Institute. (in Arabic)
Hali. Hasan bin Youssef bin Motahar Asadi (Allameh) (1993). Qaqib al-Ahkam fi Marafah al-Halal va Haram. Research Group of Islamic Publications Office. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
Hosseini Maraghi, S. M. A.F. (1997). Al-Tawheel al-Fiqhiyyah. Qom: Islamic Publications Office affiliated to the Qom Seminary Society of Teachers. (in Arabic)
Hosseini Rouhani, S. M.S. (1992). Fiqh al-Sadiq, peace be upon him. Qom: Dar al-Kitab - School of Imam Sadiq, peace be upon him. (in Arabic)
-------------------------------. (2008). Minhaj al-Faqaheh. Qom: Anwar al-Hadi. (in Arabic)
Irwani, Ali bin Abd al-Hossein Najafi (1986). Hashieh al-Makasab. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Arabic)
Kashani, H. A. R. M. (1989). A Honorable Commentary On the Discussion of Options and Conditions. Qom: Ayatollah Madani Al-Kashani Library. (in Arabic)
Katouzian, N. (2009). property and ownership. twenty-eighth edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
---------------. (2011). lessons from certain contracts. 16th edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
---------------. (2013). Legal Practices of Contracts - Iqaa. 9th edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
---------------. (2017). Civil Law in the current order. 58th edition. Tehran: Mizan. (in Persain)
---------------. (2019A). Moin contracts. second edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
---------------. (2019B). General rules of contracts. third edition. Tehran: Ganj Danesh. (in Persain)
Mohaghegh Damad, S. M. (1986). Rules of Jurisprudence. 12th edition. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persain)
--------------------------------. (2014). General Theory of Terms and Obligations in Islamic Law. third edition. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persain)
Mousavi Khoi, S. A. (no date). Misbah al-Faqaheh. Mohammad Ali Tawhidi. Ahl al-Bayt jurisprudence software 2. (in Arabic)
Mousavi Khomeini, S. R. (2000). Kitab al-Baya. Tehran: Imam Khomeini (R.A.) Editing and Publishing Institute. (in Arabic)
Najafi, M.H. (1984). Jawaharlal Kalam in the Explanation of Islamic Laws. Abbas Quchani-Ali Akhundi. 7th edition. Beirut: Dar Ihiya al-Tarath al-Arabi. (in Arabic)
Sabzevari, M.B. (Mohaghegh) (2002). Kfaiyat al-Ahkam. Qom: Islamic Publication Office affiliated with the Qom Theological Seminary Society. (in Arabic)
Sabzevari, Seyyed Abd al-Ala (1993). Mahdez al-Ahkam. Al-Manar Institute. 4th edition. Qom: Al-Manar Institute - Office of Hazrat Ayatollah. (in Arabic)
Sadr, M.B. (1997). Researches on the Origins. Sheikh Hassan Abd al-Sater. Beirut: Al-Dar al-Islamiya. (in Arabic)
Safai, S. H. & Qasimzadeh, S. M. (2016). Civil Rights - Individuals and Prisoners. 23rd edition. Tehran: Samt. (in Persain)
Sekoti Nasimi, R. (1975). Jurisprudential and legal examination of the guarantee of the execution of the violation of the condition of abandonment of the legal act. Teachings of Civil Jurisprudence, No. 13, 129-156. (in Persain)
Shahbazi, M.H. (2005). Criticism on Article 679 of the Civil Code. Kanon Monthly, 48th year, No. 59, 11-18.
Shahidi, M. (2014). Civil Laws - Conditions included in the contract. 4th edition. Tehran: Majd. (in Persain)
Shirazi, M. M.T. (1992). Hashiya al-Makasab. Ali Yazdi. Qom: Al-Sharif Al-Radi's Manuscripts. (in Arabic)
Sobhani Tabrizi, J. (2002). Summary Studies in Al-Alkhiris and Al-Shrut. Qom: Al-Marqas Al-Islami for Islamic Studies. (in Arabic)
Tabatabaei Hakim, S. M. (1996). Mustamsk al-Arwa al-Wathqi. Qom: Dar al-Tafsir Institute. (in Arabic)
Tabatabai Yazdi, S. M.K. (1989). Al-Arwa Al-Wathaghi. Beirut: Est. Al-Alami for Press. (in Arabic)
-----------------------------. (1994). Takmal al-Arwa al-Wathqi. Seyyed Mohammad Hossein Tabatabai. Qom: Davari Bookstore. (in Arabic)
-----------------------------. (2000). Hashieh al-Makasab. Qom: Ismailian Institute. (in Arabic)
Tabrizi, J. (1976). Revision of the Bases of al-Arwa (al-Ijara). Qom: Dar al-Siddiqah al-Shahida (peace be upon them). (in Arabic)
Tousi, Abu Jaafar Muhammad bin Hasan (1967). al-Mabsut fi Fiqh al-Imamiyah. Seyyed Muhammad Taqi Kasfi. Tehran: Al-Martzawieh Library for the Revival of Al-Jaafariyya Antiquities. (in Arabic)
---------------------------------------------------- (1987). Tahzeeb al-Ahkam. Tehran: Dar al-Kutub al-Islami. (in Arabic)