امکان‌سنجی فقهی تعمیم حکم حرمان ارث به سبب قتل به وصیت، معاونت در قتل، و قتل حاجب از منظر فریقین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکدة حقوق، دانشگاه تهران، پردیس فارابی، قم، ایران

2 گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکدة الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

گاهی ممکن است وجود اسبابی در شخص وارث سبب منع از ارث‌بری وی از مورث خود شود که به این اسباب موانع ارث گفته می‌شود. حال این پژوهش به دنبال یافتن پاسخ به این سؤال اساسی است که آیا می‌توان حکم قاتلی را که مورث خود را کشته و از ارث محروم شده است به سایر ابواب فقهی مشابه، مانند وصیت، نیز سرایت داد یا اگر کسی حاجب خود را برای به دست آوردن ارث به قتل برساند یا کسی معاونت در قتل برای دستیابی به ماترک کند آیا آن‌ها نیز مانند باب ارث محروم می‌شوند یا خیر؟ هدف از این مقاله، ارائة پاسخی مستدل به سؤال مطرح‌شده است. برای پاسخ به این سؤال، با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و روش تحلیلی‌ـ توصیفی حالت‌های مختلفی برای مسئلة تحقیق در نظر گرفته شده است؛ جایی که موصی‌له وارث باشد یا نباشد. همچنین، معاونت در قتل و قتل حاجب و نظرات فقهای امامیه و اهل سنت بررسی شده است. سپس با تحلیل نظرات و یافته‌های تحقیق این نتیجه حاصل شد که تعمیم حکم به ابواب دیگر، مانند وصیت و قتل حاجب، امکان‌پذیر است. دلیل امکان‌پذیری را اطلاق روایات، اکل مال به باطل، الغای خصوصیت، عرف، بنای عقلا، و مذاق شارع می‌توان دانست. مؤید بنای عقلا اعمال محرومیت در قوانین امریکاست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Feasibility of Generalizing the Sentence of Disinheritance Due to Murder by Wills, Assisting in Murder, and Murder of Excluder from the Point of View of Islam's Two Main Sects, Sunni and Shi'a

نویسندگان [English]

  • Ahmad Haji Dehabadi 1
  • Abdollah Omidifard 2
  • Mohammad Ali Afshari 2
1 Department of Criminal Law and Criminology, Faculty of Law, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
2 Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Sometimes it is possible that due to some reasons, the heir is prevented from inheriting from the heirs which these are called the obstacles to inheritance. Now, this research seeks to find an answer to this basic question: can the judgment of a murderer who killed his testator and is deprived of inheritance be extended to other similar jurisprudential chapters, such as will? Or if someone kills his excluder to get inheritance or assists in the murder to get inheritance, is he also deprived of inheritance? This article aims at providing a reasoned answer to the above question. To answer this question, using library sources and descriptive-analytical methods, different modes have been considered for the research problem; in the case where the legatee is an heir or not. Assisting in murder and the murder of excluder were also investigated. The opinions of Shi'a and Sunni jurists were examined. Then, by analyzing the opinions and findings of the research, it can be concluded that it is possible to generalize the verdict to other chapters such as the will and the murder of excluder. The reason for its feasibility can be considered as the application of hadiths, the possessing property unlawfully, as well as the abolition of character, custom, Conduct of the Wise, and legislator’s taste. The confirmatory proof for executing the custom of the wise is the application of deprivation in American laws.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Deprivation of Inheritance
  • Will
  • Legatee
  • Assisting in Murder
  • Murder of Excluder
ـ قرآن کریم
ابن ادریس حلی، ابو جعفر محمد بن منصور (1410 ق). السرائر الحاوى لتحریر الفتاوى. قم: مؤسسة نشر اسلامى.
ابن براج، طرابلسی (1406 ق). المهذب البارع. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ابن مفلح برهان‌الدین (1418 ق). المبدع فی شرح المقنع. بیروت: دار الکتب العلمیه.
اسماعیلی، محسن و توکلی‌کیا، امید (1390). «شرط ارتکازی در فقه و حقوق ایران». حقوق اسلامی، سال 12، شمارة 2، 151 ـ 190.
امامى، سید حسن (1371). حقوق مدنى. تهران: انتشارات اسلامیه. ج 3.
البابرتی، محمد بن محمد (بی‌تا). العنایة، شرح الهدایة. لبنان: دار الفکر.
باریکلو، علی‌رضا و خزایی، سید علی (1390). «اصل حسن نیت و پیامدهای آن در دورة پیش‌قراردادی؛ با مطالعة تطبیقی در حقوق انگلیس و فرانسه». دادگستری، شمارة 76، 53 ـ 87.
بجنوردی، سید محمد (1371). مقالات اصولی. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى.
البهوتی، منصور بن یونس (بی‌تا). کشاف القناع عن متن الإقناع. لبنان: دار الکتب العلمیه.
حلبی أبوالصلاح، تقى‌الدین بن نجم‌الدین (1403 ق). الکافی. محقق: رضا استادی. اصفهان: کتابخانة عمومی امیرالمؤمنین(ع).
حسینی عاملی، سید محمدجواد (1376). مفتاح الکرامه فی شر ح قواعد العلّامه. مصر. ج 29.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
ـــــــــــــــــــ (1429 ق). کتاب البیع. قم: مؤسّسة تنظیم و نشر آثار الإمام الخمینی.
خویی، سید ابوالقاسم (1417 ق). مصباح الفقاهة، تقریرات درس فقه. مقرر: محمدعلی توحیدی. قم: مکتبه الدوری. ج 1.
الرافعی، عبدالکریم بن محمد (1417 ق). العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سلّار، ابی یعلی حمزه بن عبدالعزیز الدیلمی (1414 ق). المراسم العلویة. محقق: السید محسن الحسینی الأمینی. قم: المعاونیه الثقافیه للمجمع العالمی لأهل البیت علیهم السلام.
شاکر اشتیجه، محمدحسین و رحمت، محمدرضا (1401). «قتل موصی مانع انتفاع از وصیت؛ انگاره‌ای از تناسب مجازات تبعی و میزان مسئولیت در پرتو روح قانون»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق
شهید اول، محمد بن مکی (1400 ق). القواعد و الفوائد. محقق: سید عبدالهادى حکیم‌. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‌.
ــــــــــــــــــــــــ (1410 ق). الدروس الشرعیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم‌.
ــــــــــــــــــــــــ (1414 ق). اللمعة الدمشقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم‌.
شهید ثانی، زین‌الدین بن نورالدین علی بن احمد (1413 ق). مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: موسسة المعارف الاسلامیه.
شیخ حر عاملی، محمد بن حسن (1409 ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة (معروف به وسائل الشیعه). قم: مؤسسة آل البیت علیه السلام.
شیخ صدوق، محمد بن علی (1386 ق). علل الشرایع. چ 3. قم: کتابفروشی داوری.
شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان (1410 ق). المقنعة. تحقیق: مؤسسة النشر الإسلامی. چ 3. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعه لجماعه المدرسین.
صادقی، محمدهادی (1387). جرایم علیه‌ اشخاص. تهران: میزان.
طاهرزاده، احمدعلی (1386). «شرایط قتل مانع ارث و مطالعة تطبیقی در فقه اسلامی». مجلة تخصصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، سال هفتم، شمارة 23، 117 ـ 146.
طباطبایی حائری، سید علی (1418). ریاض المسائل فی تحقیق الأحکام بالدلائل. محقق: محمد بهره‌مند، محسن قدیرى، کریم انصارى، على مروارید. قم: مؤسسه آل البیت. ج 2.
طبیبی، مرتضی و اکبری، محسن (1390). «قتل مانع حقیقی موانع ارث». پژوهش حقوق کیفری، 1 (1)، 121 ـ 136.
عمید، موسی (بی‌تا). ارث در حقوق مدنی ایران. پیروز.
غفوری‌نژاد، محمود و نورفیروزجاه، ام‌کلثوم (1388). «بررسی فقهی مانعیت قتل از ارث در مذاهب خمسه». فقه و تاریخ تمدن، (5) 19، 145 ـ 167.
قاضی ابویعلی، محمد بن الحسین (1405 ق). المسائل الفقهیة من کتاب الروایتین و الوجهین. ریاض: مکتبه المعارف.
قرائتی، محسن (1383). تفسیر نور. چ 11. تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن‏.
کاتوزیان، امیرناصر (1385). دورة مقدماتی حقوق مدنی، درس‌هایی از شفعه و وصیت و ارث. چ 6. تهران: میزان.
کاشف‌الغطاء، محمدحسین (1359 ق). تحریر المجلة. تهران: مکتبه النجاح. ج 1.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران. محققان: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى. دار الکتب الاسلامیه.
ــــــــــــــــــــــ (1429 ق). الکافی. محقق: دار الحدیث. قم: دار الحدیث.
محقق حلی، ابو جعفر (1408 ق). شرایع الإسلام. قم: مؤسسة اسماعیلیان.
ـــــــــــــــــــ (1418 ق). المختصر النافع. مصر: دار الکتاب العربی.
محقق داماد، سید مصطفی (1388). نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اساسی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محمصانی، صبحی (1954 م). المبادئ الشرعیة فی الحجر و النفقات و المواریث و الوصیة فی المذاهب الحنفی و التشریع الدنانی. مترجم: کاظم پورجوادی. تهران: بنیاد علوم اسلامی.
مرغینانی، علی بن ابی بکر (بی‌تا). الهدایة فی شرح بدایة المبتدی. محقق: طلال یوسف. لبنان: دار احیاء التراث العربی.
مسجدسرایی، حمید (1391). «بازپژوهی ادلّة مانعیّت قتل خطایی از ارث». مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 5 (9).
مشکینی، میرزاعلی (1371). اصطلاحات الاصول. چ 5. قم: نشر الهادی.
مغنیه، محمدجواد (1377). الفقه علی المذاهب الخمسه. تهران: مؤسسه الصادق للطباعه و النشر.
مظفر، محمدرضا (1403 ق). اصول الفقه. چ 4. بیروت: دارالتعارف. ج 2.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاصول. تقریر: محمدعلی کاظمینی و آغا ضیاء عراقی. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
ـــــــــــــــــ (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
نووی، ابوزکریا (1412 ق). روضة الطالبین و عمدة المفتین. چ 3. بیروت، دمشق، عمان: المکتب الإسلامی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1426 ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌ السّلام. تحقیق و تألیف: مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام. قم: مؤسسه دائره‌المعارف فقه اسلامى.
Quran
Amid, M. (No date). Inheritance in Iran's Civil Rights. Pirouz Publishing House. (in Persian)
Anne-Marie Rhodes (2007). Consequences of Heirs’ Misconduct: Moving from Rules to Discretion. 33 OHIO N.U. L. REV. 975, 976.
Al-Babarti, Muhammad bin Muhammad (No date). Al-Inaya, Explanation of Al-Hidaya. Lebanon: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
Al-Bahouti, Mansour Bin Younes (No date). Exploring the Mask on the Content of Persuasion. Lebanon: Dar Al-Kutub Al-Alamiyyah. (in Arabic)
Bariklo, A. & Khazaei, S. A. (2013). “The Principle of Goodwill and its Consequences in The Pre-Contract Period; With a Comparative Study of English and French Law”. Judicial Law Journal, No. 76, 53-87. (in Persian)
Bejnordi, S. M. (1993). Usuli Essays. Tehran: Organization of Islamic Revolution Publications and Education. (in Persian)
Emami, S. H. (1992). Civil Rights. Tehran, Islamic Publications. Vol. 3. (in Persian)
Esmaili, M. & Tawakli-Kia, O. (2013). “Condition of Concentration in Iranian Jurisprudence and Law”. Research Journal of Islamic Law, Year 12, Number 2, 151-190. (in Persian)
Ghafourinejad, M. & Nurfirouzjah, U.K. (2008). “Jurisprudential Investigation of the Prohibition of Murder from Inheritance in Khamsa Religions”. Jurisprudence and History of Civilization, (5) 19, 145-167. (in Persian)
Halabi Abu al-Salah, Taqi al-Din bin Najm al-Din (1982). al-Kafi, researcher. Reza Ostadi. Isfahan: Amir al-Munin Public Library (peace be upon her). (in Arabic)
Hashemi Shahroudi, S. M. (2005). Fiqh according to the Madhhab of Ahl al-Bayt (peace be upon them). research and authorship of the Institute of Islamic Jurisprudence on the Madhhab of Ahl al-Bayt (peace be upon them). Qom: Institute of Islamic Jurisprudence. (in Persian)
Hosseini Ameli, S. M.J. (1997). Miftah al-Karama fi Sharh Qawaed al-Allama. Egypt. Vol. 29. (in Arabic)
Hunt T: Disincentivizing elder abuse through disinheritance: revamping California probate code § 259 and using it as a model.
Ibn Bragg, Traboulsi (1985). The Polite and Brilliant. Qom: Islamic Publishing Corporation. (in Arabic)
Ibn Idris Hali, Abu Jaafar Muhammad bin Mansour (1989). Al-Sara’ir Al-Hawi for Tahrir Al-Fatwas. Qom: Islamic Publishing Corporation. (in Arabic)
Jafari Langroudi, M.J. (2003). Legal Terminology. Tehran: Ganj Danesh Publications. (in Persian)
Jesse Dukeminier & Robert H. Sitkoff (2013). Wills, Trusts, And Estates. 9th ed. 133–134.
John W. Wade (1936). Acquisition of Property by Wilfully Killing Another —A Statutory Solution. 49 HARV. L. REV. 715, 715.
Judge Abu Ali, Muhammad bin Al-Hussain (1984). Jurisprudential issues from the book Al-Rawaitayn and Al-Wajhain. Riyad: Al-Maarif Library. (in Arabic)
Kashif Al-Ghitaa, M.H. (1940). Editing the Magazine. Tehran: Al-Najah Library. Vol. 1. (in Arabic)
Katouzian, A.N. (2005). Civil Laws Introductory Course, Lessons from Intercession, Will and Inheritance. 6th edition. Tehran: Mizan. (in Persian)
Khoei, S. A.Q. (1996). Misbah al-Faqahah, lectures on jurisprudence. Muhammad Ali Tawhidi. Qom: al-Douri School. Vol. 1. (in Arabic)
Khomeini, S. R. (2008). Book of Sale. Qom: Institute for Organizing and Publishing the Works of Imam Khomeini, May his soul be sanctified. (in Arabic)
--------------------. (No date). Tahrir al-Wasila. Qom: The Organization for Organizing and Publishing the Works of Imam al-Khomeini. (in Arabic)
Kilini, Muhammad bin Yaqub (2008). al-Kafi. researcher: Dar al-Hadith. Qom: Dar al-Hadith. (in Arabic)
Mahmsani, Sobhi (1954). Islamic Principles in Al-Hijr and Al-Naffat and Al-Mawarith and Al-Wasiya in Al-Hanafi Madhhabs and Al-Danani Laws. translated by Kazem Pourjavadi. Tehran: Islamic Science Foundation. (in Persian)
Marginani, Ali bin Abi Bakr (No date). Al-Hidaya fi Sharh Bidayat al-Mubtadi. investigator: Talal Youssef. Lebanon: Dar Revival of Arab Heritage. (in Arabic)
Masjid-Sarai, H. (2012). “Re-examining the proofs of preventing wrongful killing from inheritance”. Islamic Jurisprudence and Law Studies, 5(9). (in Persian)
Meshkini, M.A. (1992). Termin al-Asul. 5th edition. Qom: Al-Hadi publication. (in Arabic)
Mohaghegh Damad, S. M. (2008). General Theory of Conditions and Obligations in Basic Rights. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persian)
Mohaghegh Hali, A.J. (1987). Islamic Shari'e. Qom: Ismailian Institute. (in Arabic)
Mohaqiq Hali, A. J. (1997). Al-Mokhtasar Al-Nafi. Egypt: Dar Al-Kitab Al-Arabi. (in Arabic)
Muzaffar, M.R. (1982). Usul al-Fiqh. 4th edition. Beirut: Dar al-Taarif. Vol. 2. (in Arabic)
Naini, M.H. (1997). Fawad al-Asul. edited by: Muhammad Ali Kazmini and Agha Zia Iraqi. Qom: Est. Vol. 4, (in Arabic)
Najafi, M.H. (1983). Jawahar al-Kalam fi Sharh Shar'e al-Islam. Beirut: Dar Ihya al-Trath Al-Arabi. (in Arabic)
Nawawi, A.Z. (1991). Rawdat al-Talibin and Umdat al-Mufti. Beirut, Damascus, Amman: The Islamic Office. (in Arabic)
Qaraeti, M. (2004). Tafsir Noor. 11th edition. Tehran: Cultural Center of Lessons from the Qur'an. (in Persian)
Al-Rafei, Abd al-Karim bin Muhammad (1996). Al-Aziz Sharh Al-Wajeez, known as Al-Sharh Al-Kabir. Beirut: Dar Al-Kutub Al-Alami. (in Arabic)
Sadeghi, M.H. (2008). Crimes against individuals. Tehran: Mizan publishing house. (in Persian)
Salar, Abi Ali Hamzah bin Abdul Aziz Al-Dailami (1993). Al-Marasim Al-Alawi. investigator: Sayyid Muhsin Al-Husseini Al-Amini. Qom: Cultural Assistant of the World Assembly of Ahl al-Bayt, peace be upon them. (in Arabic)
Shahid Aval, Muhammad bin Makki (1979). Rules and Benefits. investigator: Sayyid Abd al-Hadi Hakim. Qom: an Islamic publication book written by the University of Qom Seminary Teachers. (in Arabic)
----------------------------------------- (1989). Al-Dros al-Sharia. Qom: Islamic publishing office affiliated with the community of teachers of the seminary of Qom. (in Arabic)
----------------------------------------- (1993). Al-Lama'a Al-Damshaqiyah. Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Qom Seminary Teachers Society. (in Arabic)
Shahid Thany, Zain al-Din bin Nur al-Din Ali bin Ahmed (1992). Pathways of Afham to the Revision of the Laws of Islam. Qom: Islamic Knowledge Foundation. (in Arabic)
Shaker Ashtijah, M.H. & Rahmat, M.R. (2022). “The Death of The Testator Prevents the Benefit from the Will; An idea of the proportionality of secondary punishment and the amount of responsibility in the light of the spirit of the law”. Studies in Islamic jurisprudence and fundamentals of law, 16(45), 227-253. doi: 10.22034/fvh.2021.9970.1304. (in Persian)
Sheikh Har Ameli, Muhammad bin Hassan (1988). Detailing the Means of the Shiites to the Collection of Sharia Issues (known to him as the means of the Shiites). Qom: Aal al-Bayt Institute, peace be upon him. (in Arabic)
Sheikh Mufid, Muhammad bin Muhammad bin Numan (1989). Al-Muqniah. investigation: Islamic Publishing Foundation. Qom: Islamic Publication Foundation affiliated to the Teachers Association, . (in Arabic)
Sheikh Sadouq, Muhammad Bin Ali (2007). The Causes of Sharia. third edition. Qom: Davari Bookstore. (in Arabic)
Tabatabai Haeri, S. A. (1997). Riaz al-Masail in the research of al-Ahkam with evidence. researcher: Mohammad Behremand, Mohsen Qadiri, Karim Ansari, Ali Marwarid. Vol. 2. Qom: Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Tabibi, M. & Akbari, M. (2016). “Murder is the real obstacle to inheritance”. Criminal Law Research Quarterly, 1(1), 121-136. (in Persian)
Taherzadeh, A.A. (2006). “Conditions of murder preventing inheritance and a comparative study in Islamic jurisprudence”. Specialized Journal of Razavi University of Islamic Sciences, 7th year, No. 23, 117-146. (in Persian)