جستاری در قاعدۀ «العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السبب»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشیار، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استاد، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

قاعدۀ «العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السبب» از جمله قواعد اصولی است که مورد قبول مشهور است و براساس آن اگر در مورد سببی خاص، حکمی به‌صورت عام یا مطلق وارد شود، حکم به اعتبار عموم لفظ یا اطلاق آن به مواردی غیر از سبب تعمیم می‌یابد؛ لکن در این زمینه، اقوال دیگری نیز مطرح شده است. نگارندگان در پژوهش حاضر درصددند تا به روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی اقوال موجود در مسئله و تبیین وجوه گوناگون متصور در این زمینه بپردازند. نتایج حاکی از این است که چنانچه حکم واردشده بر سبب خاص، از عموم وضعی برخوردار باشد، عمومیت آن معتبر است، لکن اگر حکم واردشده از عموم اطلاقی برخوردار باشد، خصوصیت سبب، به‌عنوان قرینۀ صارفه مانع تمامیت اطلاق می‌شود و حکم به سبب خاص اختصاص می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

An Inquiry into the Rule of AL-'Ibrah Bi 'Umum AL-Lafzi La Bi Khusus Al-Sababi

نویسندگان [English]

  • Batoul Salahshour 1
  • 'Abbas 'Ali Soltani 2
  • Mohammad Hasan Haeri 3
1 Ph.D Student, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
3 Professor, Faculty of Theology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The rule of "AL-'Ibrah Bi 'Umum AL-Lafzi La Bi Khusus Al-Sababi" is one of the rules of principles of jurisprudence (Usul) that is accepted by the majority of jurists. According to this rule, if a Shari'a ruling is issued generally or particularly on a specific reason, the ruling is generalized to other cases relying on the generality or particularity of the word. However, there are some other opinions in this regard. Using a descriptive-analytical method, the authors of this study aim at examining the existing statements in this regard and explaining the various aspects of this subject. The results of the study indicate that if the ruling issued on a specific case bears a positive generality its generality is valid, but if the ruling issued bears an absolute generality, the absoluteness of the reason as a specific indication prevents from its overall generality and the ruling is assigned to the specific reason. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public
  • Specific
  • Reason
  • Absolute
  • Specification

مراجع

  1. اب‍ن‌ف‍ه‍د ح‍ل‍ی، اح‍م‍دب‍ن‌م‍ح‍م‍د (1407ق). المهذب البارع، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. ابن منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب، بیروت: دارالفکر.
  3. آخوند خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایة الأصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  4. البخاری، عبدالعزیز بن أحمد (بی‌تا). کشف الأسرار شرح أصول البزدوی، تهران: دارالکتب الاسلامی.
  5. بدری، تحسین (1428ق). معجم مفردات اصول الفقه المقارن، تهران: فرهنگ مشرق زمین.
  6. ب‍ه‍ب‍ه‍ان‍ی، م‍ح‍م‍دب‍اق‍رب‍ن م‍ح‍م‍د (1415ق). الفوائد الحائریة، قم: مجمع‌الفکرالاسلامی.
  7. ------------------------ (1419ق). الحاشیة علی مدارک الأحکام، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  8. تستری، اسدالله (بی‌تا). مقابس الأنوار و نفائس الأسرار، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  9. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (1410ق). الصحاح، بیروت: دار العلم للملایین.
  10. حائری اصفهانی، محمدحسین (1404ق). الفصول الغرویة فی الأصول الفقهیة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  11. حیدری، کمال (1428ق). الدروس شرح الحلقة الثانیة، قم: دار فراقد.
  12. ح‍رع‍ام‍ل‍ی، م‍ح‍م‍دب‍ن ح‍س‍ن (‌1409ق). ت‍ف‍ص‍ی‍ل وس‍ائ‍ل ال‍ش‍ری‍ع‍ه ال‍ی ت‍ح‍ص‍ی‍ل م‍س‍ائ‍ل ال‍ش‍ری‍ع‍ه، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  13. خوانساری، محمدهاشم (1317ق). مبانی الأصول، قم: مؤلف.
  14. خویی، ابوالقاسم (1422ق). محاضرات فی اصول الفقه، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  15. الزرکشی، أبو عبدالله بدرالدین محمد بن عبدالله (1414ق). البحرالمحیط فی أصول الفقه، بیروت: دارالکتبی.
  16. سبحانی، جعفر (1387). الموجز فی اصول الفقه، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  17. السبکی، أبو نصر تاج الدین عبدالوهاب بن علی (1419ق). رفع الحاجب عن مختصر ابن الحاجب، بیروت: عالم‌الکتب.
  18. سعدی، ابوجیب (1408ق). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا، دمشق: دارالفکر.
  19. سیوطی، جلال‌الدین (1363). الإتقان فی علوم القرآن، قم: منشورات الرضی.
  20. ش‍ه‍ی‍دث‍ان‍ی، زی‍ن‌ال‍دی‍ن‌ب‍ن ع‍ل‍ی (‌1416ق). تمهید القواعد الأصولیة و العربیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
  21. شیرازی، ابواسحاق ابراهیم بن علی (1403ق). التبصره فی اصول الفقه، دمشق: دارالفکر.
  22. --------------------------- (1408ق). شرح‌اللمع فی اصول‌الفقه، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  23. صدر، محمدباقر (1408ق). مباحث الأصول، قم: مقرر.
  24. طب‍اطب‍ایی الح‍ک‍ی‍م، م‍ح‍م‍دس‍ع‍ی‍د (‌‫1428ق). الکافی فی اصول الفقه، بیروت: دارالهلال.
  25. طباطبایی، علی بن محمد (1418ق). ریاض المسائل، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  26. طباطبایی، محمدبن علی (1296ق). مفاتیح الأصول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  27. طبرسی، فضل بن حسن (1405ق). جوامع الجامع فی تفسیر القرآن المجید، بیروت: دارالأضواء.
  28. طریحی، فخرالدین (1416ق). مجمع البحرین، تهران: کتابفروشی مرتضوی.
  29. طوسی، محمدبن‌حسن (1417ق). العُدة فی أصول الفقه، قم: محمدتقی علاقبندیان.
  30. ع‍لام‍ه ح‍ل‍ی، ح‍س‍ن‌ب‍ن ی‍وس‍ف (‌1380). تهذیب‌الوصول الی علم الأصول، لندن: مؤسسۀ الامام علی(ع).
  31. ----------------------- (1425ق). نهایة الوصول الی علم الأصول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  32. غزالی، أبی حامد محمد (بی‌تا). المستصفی من علم الاصول، ریاض: سدرة المنتهی.
  33. ف‍اض‍ل ل‍ن‍ک‍ران‍ی، م‍ح‍م‍د (1377). سیری کامل در اصول فقه، قم: فیضیه.
  34. فخرالمحققین، محمدبن‌حسن (1387ق). إیضاح الفوائد، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  35. فقیه، محمدتقی (1407ق). قواعد الفقیه، بیروت: دار الأضواء.
  36. قزوینی، ابراهیم بن محمد (1258ق). نتائج الافکار، بمبئی: مؤلف.
  37. --------------------- (1371ق). ضوابط الأصول، قم: مؤلف.
  38. قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن (1430ق). القوانین‌المحکمة فی‌الأصول، قم: احیاء الکتب‌الاسلامیه.
  39. کلباسی، محمدبن محمد ابراهیم (1317ق). رسالة فی حجیة الظن، نرم­افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  40. ک‍ل‍ی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ی‍ع‍ق‍وب (‌1407ق). الکافی، تهران: دارالکتب‌الإسلامیة.
  41. محقق داماد، مصطفی (1362). مباحثی از اصول فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  42. محقق حلی، جعفربن‌حسن (1423ق). معارج الأصول، لندن: مؤسسۀ امام علی(ع).
  43. محمدی، علی (بی‌تا). شرح اصول استنباط، قم: دارالفکر.
  44. مظفر، محمدرضا (1375). اصول الفقه، قم: اسماعیلیان.
  45. معرفت، محمدهادی (1377). تفسیر و مفسران، قم: مؤسسۀ فرهنگی التمهید.
  46. م‍ق‍دس اردب‍ی‍ل‍ی، اح‍م‍دب‍ن م‍ح‍م‍د (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  47. مکارم شیرازی، ناصر (1428ق). انوار الأصول، قم: مدرسه امام علی(ع).
  48. منصوری، ایاد (1427ق). البیان المفید فی شرح الحلقة الثالثه من حلقات علم الأصول، قم: حسنین(ع).
  49. مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت(ع) (1426ق) . فرهنگ فقه فارسی، قم: مؤسسۀ دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
  50. موسوی قزوینی، علی (1427ق). تعلیقة علی معالم الأصول، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  51. نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
  52. ن‍راق‍ی، اح‍م‍د (1417ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  53. ن‍وری، ح‍س‍ی‍ن‌ب‍ن م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی (1408ق)‫. مستدرک‌الوسائل و مستنبط‌المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  54. هلال، هیثم (1424ق). معجم مصطلح الأصول، بیروت: دارالجلیل.

References

  1. Akhund Khorasani, Mohammad Kazem. (1989). Kefaya al-Osul, Qom: Al-Bayt Foundation. (in Arabic)
  2. Al-Bukhari, Abdul Aziz bin Ahmad. (n.d.). Kashf al-Asrar. Tehran:Dar Al-Kotob Al-Islami.(in Arabic)
  3. Al-Ghazali, Abi Hamed Mohammad. (n.d.). Mustasfi. Riyadh: Sedrato Al0montaha. (in Arabic)
  4. Allamah Al-Hilli, Ḥasan bin Yūsuf. (2001). Tahḏhīb al-wuṣūl ilā ʿilm al-uṣūl, London: Imam Ali Institute. (in Arabic)
  5. Allamah Al-Hilli, Ḥasan bin Yūsuf. (2004). Nehayah al-wuṣūl ilā ʿilm al-uṣūl, Qom: Imam Sadiq Foundation. (in Arabic)
  6. Al-Saboki, Abu Nasr Tajuddin Abdul Wahab bin Ali. (1999). rafae alhajib ean mukhtasir abn alhajibi. Beirut: Alam al-Kitab. (in Arabic)
  7. Al-Zarkashi, Abu Abdullah Badruddin Muhammad bin Abdullah. (1994). albahr almuhit fi 'usul, Daral-Kitbi.(in Arabic)
  8. Badri, Tahsin. (2007). Dictionary of Vocabulary of the Fundamentals of Comparative Fiqh.Tehran. (in Arabic)
  9. Behbahani, Muhammad ‍Daqer bin Muhammad. (1999). Hashiyah bar Madarik al-ahkam, Qom: Al-Albayt Foundation. (in Arabic)
  • Behbah‍ani, Muhammad ‍Daqer bin Muhammad. (1995). Al-favaeid Al-haeriyyah, Qom: The Islamic Thought Collector. (in Arabic)
  • Fakhr al-Muhaqiqin, Muhammad bin Hassan. (1968). Izah Al-Favaeid, Qom: Ismaili Foundation. (in Arabic)
  • Faqih, Mohammad Taghi. (1987). rules of jurisprudence. Beirut. (in Arabic)
  • Fazil Lankarani, Mohammad. (1998). A Complete Guide to the Principles of Jurisprudence, Qom: Faizieh. (in Persian)
  • Haeri Isfahani, Mohammed Hussain. (1984). Al-Fosul Al-Gharwiyyah, Qom. (in Arabic)
  • Heidari, Kamal. (2007). Al-Dorous, Qom. (in Arabic)
  • Hilal, Heisam. (2003). Glossary term assets. Beirut. (in Arabic)
  1. Hurr al-'Amili, Muhammad bin Hassan. (1989). Tafṣīl wasāʾil al-shīʿa ilā taḥṣīl masāʾil al-sharī, Qom: the Al-Bayt Foundation. (in Arabic)
  • Ibn Fahd al-Hilli Ahmad bin Muhammad. (1987). al-muhadhdhab al-bari. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
  • Ibn Manzur, Muhammad bin Mokrem. (1994). Lisan Al-Arab, Beirut: Dar Al Fikr. (in Arabic)
  • Jawhari, Ismail bin Hamad. (1990). As-Sahah, Beirut: Dar al-ilm lilmalayin. (in Arabic)
  • Kalbasi, Muhammad ibn Muhammad Ibrahim. (1900). risalat fi hujiyat al-zan. (in Arabic)
  • Khansari, Muhammad Hashem. (1900). mabanaa al'usul. Qom: author. (in Arabic)
  • Khoei, Abu al-Qasim. (2002). Mohazarat Fi Osul al-Fiqh, Qom. (in Arabic)
  • Koleini, Muhammad bin Ya'qub. (1987). Al-Kafi, Tehran: Islamic Library. (in Arabic)
  • Ma'refat, Mohammad Hadi. (1998). Al-Tafsir wa-al-Mufassirun, Qom: Al-Tamheed Cultural Institute. (in Arabic)
  • Makarem Shirazi, Naser. (2007). Anwar al-Osul, Qom. (in Arabic)
  • Mansoury, Ayad. (2006). Al-bayan al-mufid fi sharh Al-halqat Al-ththalithih min Halqat eilm Al-usul (for Sadr), Qom: Hassanin, peace be upon them. (in Arabic)
  • Mohaghegh Damad, Mostafa. (1983). Discussions of the Principles of Jurisprudence. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persian)
  • Mohammadi, Ali. (n.d.). Description Osul estinbat. Qom: Dar al-Fikr. (in Arabic)
  • Mohaqeq Hilli, Jafar Ibn Hassan. (2002). Ma'arij al-Osul, London: Imam Ali (AS) Institute. (in Arabic)
  • Moqaddas Ardabili, Ahmad bin Muhammad. (1983). Majma Al-Faida va Al-Burhan, Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)
  • Musawi Qazvini, Ali. (2006). Taliqat Ala Maalem al-Osul, Qom. (in Arabic)
  • Muzaffar, Mohammad Reza. (1996). Principles of Jurisprudence, Qom: Ismailis.(in Arabic)
  • Naini, Mohammed Hussain M. (1957). Favaeid al-Osul, Qom: Seminary Teachers Association. (in Arabic)
  • Naraqi, Ahmad. (1997). 'Awa'id al-ayyam min muhimmat al-ahkam, Qom: Islamic Propagation Office. (in Arabic)
  • Nuri, Hussein Ibn Muhammad Taqi. (1988). Mustadrak al-wasa'il, Beirut: The Ahl al-Bayt Foundation. 
  • Qazvini, Ibrahim bin Muhammad. (1952). Zavabit al-Osul. Qom. (in Arabic)
  • Qazwini, Ibrahim bin Muhammad. (1842). the results of ideas, Bambai: author. (in Arabic)
  • Qomi, Abu al-Qasim bin Muhammad Hassan. (2009). Al-qawanin al-mahkamat fi al-'osul, Qom: The revival of Islamic books. (in Arabic)
  • Sadr, Mohammad Baqir. (1988). Mabahes al-Osul, Qom: Reporter. (in Arabic)
  • Shahid sani, Zein al-din bin Ali. (1996). Tamhido al-qavaeid al-usuliyyah va al-arabiyyah, Qom: Islamic Propagation Office Seminary. (in Arabic)
  • Shirazi, Abu Ishaq Ibrahim bin Ali. (1983). Altabsarih fi al-osul al-fiqh, Damascus: Dar Al-Fikr. (in Arabic)
  • Shirazi, Abu Ishaq Ibrahim bin Ali. (1988). Sharh al-Lama 'fi Usul al-Fiqh, Beirut: Dar al-Gharb al-Islamiyya. (in Arabic)
  • Suyuti, Jalal al-din. (1984). Al-itqan fi Ulum Al- Qur’an, Qom: Al-Radhi Publications. (in Arabic)
  • Soadi, Abu Jabib. (1988). Dictionary of jurisprudence for words and terms, Damascus: Dar al-Fikr. (in Arabic)
  • Sobhani, Jafar. (2008). Al-Mujiz, Qom. (in Arabic)
  • Tabarsi, Fazl Ibn Hassan. (1985). Jame'at Al-Jami` fi Tafsir of the Glorious Qur’an, Beirut: Dar Al-Adwa. (in Arabic)
  • Tabatabai, Ali Ibn Muhammad. (1998). Riyadh Al-Masa'il, Qom: Al-Albayt Foundation. (in Arabic)
  • Tabatayi Al-Hakim, Muhammad Saeid. (2007). Al-Kafi fi Usul Al-Fiqh, Beirut: Al-Hilal.(in Arabic )
  • Tabatayi, Muhammad Ibn Ali. (1879). Mafatiho Al-Usul, Qom: The Al-Bayt Foundation.(in Arabic)
  • Testari, Asadollah. (n.d.). Maqabes Al-Anvar va Nafaes Al-Asrar, Qom: Al-Al-Bayt Foundation. (in Arabic)
  • The Institution of the Encyclopedia of Islamic Jurisprudence, the Righteousness of the Doctrine of the People of the House. (2005). Dictionary of jurisprudence in Persian, Qom: The Institution of the Department of Knowledge of Islamic Jurisprudence. (in Persian)
  • Toraihi, Fakhruddin. (1996). majmae al-bahrayn, Tehran: The Book of Froshi Mortadawi. (in Arabic)
  • Tusi, Muhammad bin Hassan. (1997). Oddat Al-osul, Qom: Muhammad Taqi Alaqbandian. (in Arabic)
مجله علمی
دوره 18، شماره 2
تیر 1401
صفحه 407-431

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 بهمن 1399
  • تاریخ بازنگری: 21 فروردین 1400
  • تاریخ پذیرش: 21 فروردین 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار