تأملی در تعیین دیه، در جنایت واحد بر هر دو چشمِ افراد دارای یک چشم بینا (ارائۀ راهکار به‌منظور اصلاح قانون مجازات اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی فقه و حقوق اسلامی، دانشکدۀ الهیات، دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

قانونگذار در دو چشم سالم دیۀ کامل را ثابت می‌داند. در خصوص چشم نابینا نیز قائل به یک ششم دیۀ کامل است و در خصوص چشم سالم افراد دارای یک چشم بینا، میان نابینایی مادرزادی و به علل غیرجنایی با نابینایی به علل جنایی، تفاوت گذاشته است و در اولی قائل به دیۀ کامل و در دومی رأی به نصف دیۀ کامل داده است. مسئلۀ اصلی که جُستار حاضر در پی یافتن پاسخ آن است، این است که اگر در اثر جنایت واحد، چشم بینا و نابینای فرد از بین برود یا اینکه منفعت بینایی چشم و چشم نابینا از بین رود، چه مقدار دیه ثابت می‌شود؟ ظرفیت قانون مجازات اسلامی در این زمینه، تنها رأی به ثبوت یک دیۀ کامل و یک ششم دیه را مستند به مواد 588، 589 و 691 ق.م.ا برای قضات دادگاه‌ها وجیه می‌نماید. مسئله هرچند از نظر فقهای متقدم مغفول مانده، ولی استفتا از فقهای معاصر نشان از اختلاف میان آنان دارد و در این زمینه در مجموع سه نظر وجود دارد: 1. گروهی برای چشم بینا یک دیۀ کامل و همین گروه در چشم نابینا دو دسته شده‌اند: برخی قائل به ثبوت ارش شده‌اند و برخی سخن از دیۀ چشم ناسالم می‌آورند؛ 2. شماری نیز رأی به نصف دیه در چشم بینا و یک‌سوم دیه در چشم نابینا داده‌اند؛ 3. برخی نیز حکم به یک دیۀ کامل را احتیاطی می‌دانند. نگارنده نیز حکم به یک دیۀ کامل را معتبر و مقتضای مبانی فقهی و معلوم‌الاعتبار می‌داند. پژوهش حاضر با استخراج و تنظیم مبانی وارده، به بیان مبانی فتاوا و ارزیابی آنها می‌پردازد و با هم‌افزایی مبانی، با روش اجتهادی، نظر اخیر را متقن می‌سازد و با پیشنهاد اصلاح موادی از قانون مجازات اسلامی، سعی در تأمین تمهیدات لازم برای قضات محاکم قضایی به‌منظور صدور احکام مطابق با آموزه‌های فقهی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Reflection on Determination of Blood Money in a Single Crime on Both Eyes of People with One Sighted Eye (Providing a Solution to Amend the Islamic Penal Code)

نویسنده [English]

  • Amin Soleyman Kolvanaq
Ph.D, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Theology, University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

In legislator’s view the full blood money for two healthy eyes is proved. Regarding the blind eye, one-sixth of the full blood money is determined by the legislator. In the case of the healthy eye of individuals with one-sighted eye, a distinction has been made between congenital blindness and non-criminal blindness and blindness due to criminal causes. In the first case, full blood money and in the second case, half of the blood money have been determined by the legislator. The main question for which the present dissertation seeks to find an answer is how much blood money has to be proven if the healthy and blind eyes of a person are destroyed as a result of a single crime or if the blind eye and the eyesight benefit of the other eye are destroyed? The capacity of the Islamic Penal Code in this regard is to justify the verdict of one full blood money and one sixth of it based on Articles 588, 589 and 691 I. P. C. to the judges of the courts. Although in the view of the former jurists the issue has been neglected, the referendum of contemporary jurists shows the difference between them. In this regard, there are totally three opinions: 1. there is a group that dictate a full blood money for the sighted eye. Considering the blind eye, the same group is divided into two groups: some believe in the proof of the indemnity and some speak of the blood money of the unhealthy eye. 2. Some have voted for half of the blood money for the sighted eye and one third of it for the blind eye. 3. Some also consider the judicial decree of a full blood money as a precaution. The author also considers the judicial decree of a full blood money to be valid and obvious as the requirement of jurisprudential principles. Extracting and adjusting the due principles, the present study expresses the principles of fatwas and evaluates them. Through the synergy of the principles and ijtihad method, this study strengthens the latter view. Also proposing amendments to articles of the Islamic Penal Code, it tries to provide the necessary arrangements for judges in courts to issue rulings in accordance with jurisprudential teachings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Blood Money
  • Eye
  • Eyesight Benefit
  • A person with One Healthy Eye
  • Crime

مراجع

  1. اردبیلی، احمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  2. اصفهانی (مجلسی اول)، محمدتقی (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، چ دوم، قم: مؤسسۀ فرهنگی اسلامی کوشانبور.
  3. اصفهانی (مجلسی دوم)، محمدباقر (1404ق). مرآة العقول، چ دوم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  4. اصفهانی (مجلسی دوم)، محمدباقر (1406). ملاذ الأخیار، چ اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیة‌الله مرعشی نجفی(ره).
  5. تبریزی، جواد (1428ق). تنقیح مبانی الأحکام - کتاب الدیات، چ اول، تهران: دار الصدیقة الشهیدة.
  6. جزائری، عبداللّه (بی‌تا). التحفة السنیة، چ اول، تهران: محقق کتاب.
  7. حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  8. حسینی روحانی، سید صادق (1412ق). فقه الصادق، چ اول، قم: دارالکتاب، مدرسۀ امام صادق(ع).
  9. حسینی عاملی، سید جواد (بی‌تا). مفتاح الکرامة، چ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  10. حلّی (محقق)، جعفر بن حسن (1408ق). شرائع الإسلام، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  11. حلّی (محقق)، جعفر بن حسن (1418ق). المختصر النافع، چ ششم، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة.
  12. خمینی موسوی، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیلة، چ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعات دارالعلم.
  13. خوانساری، سید احمد (1405ق). جامع المدارک، چ دوم، قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  14. سبزواری، سید عبدالأعلی (1413ق). مهذّب الأحکام، چ چهارم، قم: مؤسسۀ المنار، دفتر حضرت آیة‌الله سید عبدلاعلی سبزواری.
  15. شیخ صدوق، محمد بن علی (1413ق). من لا یحضره الفقیه، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  16. طباطبایی بروجردی، حسین (1429ق). جامع أحادیث الشیعة، چ اول، تهران: فرهنگ سبز.
  17. طوسی، محمد بن حسن (1407ق). تهذیب الأحکام، چ چهارم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  18. طوسی، محمد بن علی بن حمزه (1408ق). الوسیلة، چ اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیة‌الله مرعشی نجفی(ره).
  19. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی (1413ق). مسالک الأفهام، چ اول، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
  20. عمانی، حسن بن علی (1413ق). حیاة ابن أبی عقیل و فقهه، چ اول، قم: مرکز معجم فقهی.
  21. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی، چ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
  22. مدنی کاشانی، رضا (1408ق). کتاب الدیات، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  23. مغنیه، محمدجواد (1421 ق). فقه الإمام الصادق، چ دوم، قم: مؤسسۀ انصاریان.
  24. موسوی خویی، سید ابوالقاسم (1422ق). مبانی تکملة المنهاج، چ اول، قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی (ره).
  25. نجفی، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام، چ هفتم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  26. استفتا از دفاتر حضرات آیات حسینی خامنه‌ای، سیستانی، صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی، وحید خراسانی، نوری همدانی، روحانی، علوی گرگانی.
  27. قانون مجازات اسلامی مصوب 01/02/1392 مجلس شورای اسلامی.

References

  1. Ameli (Shahid Thani), Zeynaldin Ibn Ali(1992). Masalek al- Afham, 1nd Edition, Qom: Islamic Knowledge Foundation. (in Arabic)
  2. Ardabili, Ahmad. (1982). Majma al-Faidah and Al-Burhan, 1nd Edition, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom. (in Arabic)
  3. Coleyni, Mohammad Ibn Yaaghoob. (1986). Al-Kafi, 4nd Edition, Tehran: Islamic Books House. (in Arabic)
  4. Helli (researcher), Jafar Ibn Hasan. (1987). Sharae al- Eslam, 2nd Edition, Qom: Ismaili Institute. (in Arabic)
  5. Helli (researcher), Jafar Ibn Hasan. (1997). Almokhtasar Alnafi, 6nd Edition, Qom: Religious Press Foundation. (in Arabic)
  6. Hor Ameli, Mohammad Ibn Hasan. (1988). Vasael al- Shiah, 1nd Edition, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them. (in Arabic)
  7. Hosseini Ameli, Seyyed Javad. Miftah al- Karamah, 1nd Edition, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi. (in Arabic)
  8. Hosseini Rouhani, Seyyed Sadegh. (1991). Fiqh al-Sadiq, 1nd Edition, Qom: Dar al-Kitab - School of Imam Sadiq (as). (in Arabic)
  9. Isfahani (Majlis I), Mohammad Taghi. (1985). Al-Muttaqin shrine in the explanation of not attending the jurisprudent, 2nd Edition, Qom: Islamic Cultural Institute of Kushanbour. (in Arabic)
  10. Isfahani (Second Majlis), Mohammad Bagher. (1983). Merat al- Oghoul, 1nd edition, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (in Arabic)
  11. Isfahani (Second Majlis), Mohammad Bagher. (1985). Malaz al-Akhyar, 1nd Edition, Qom: Publications of the Library of Ayatollah Marashi Najafi (RA). (in Arabic)
  12. Jazaeri, Abdollah. Altohfah al-Sunniah, Ch, 1nd Edition, Tehran: Book Researcher (in Arabic)
  13. Khansari, Seyyed Ahmad. (1984). Jame al-Madarek, 2nd Edition, Qom: Ismaili Institute. (in Arabic)
  14. Madani Kashani, Reza. (1987). Kitab al-Diyat, 1nd Edition, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom. (in Arabic)
  15. Mousavi Khoei, Seyyed Abolghasem. (2001). Mabani Takmelat al- Menhaj, 1nd Edition, Qom: Imam Al-Khoei Revival Foundation. (in Arabic)
  16. Mousavi Khomeini, Seyyed Roohollah. Tahrir al-Wasila, 1nd Edition, Qom: Dar Al-Alam Press Institute. (in Arabic)
  17. Mughniyeh, Mohammad Javad. (2000). Fiqh al- Imam al-Sadiq, 2nd Edition, Qom: Ansarian Institute. (in Arabic)
  18. Najafi, M.ohammad (1983). Javaher al-Kalam, 7nd Edition, Beirut: Dar Al-Ihyaa Al-Tarath Al-Arabi. (in Arabic)
  19. Omani, Hasan Ibn Ali. (1992). Hayat Ebn Abi Oghail & Feghoh, 1nd Edition, Qom: Center of the Fiqh Dictionary. (in Arabic)
  20. Sabzwari, Seyyed Abdolala. (1992). Mohazzab al- Ahkam, 4nd Edition, Qom: Al-Manar Institute - Office of Hazrat Ayatollah. (in Arabic)
  21. Sheikh Saduq, Mohammad Ibn Ali Ibn Hamzeh. (1992), Man La Yahzoroh al-Faghih, 2nd Edition, Qom: Office of Islamic Publications affiliated with the Society of Teachers of the Seminary of Qom. (in Arabic)
  22. Tabatabai Boroujerdi, Hosein. (2008). Jami Ahadith al- Shiah, 1nd Edition, Tehran: Farhang Sabz Publications. (in Arabic)
  23. Tabrizi, Javad. (2007). Tanqih Mabni al-Ahkam - Kitab al-Diyat, Ch I, Tehran: Dar al-Sadiqa al-Shuhada. (in Arabic)
  24. Tusi, Mohammad Ibn Hasan. (1986). Tahzib al-Ahkam, 4nd Edition, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. (in Arabic)
  25. Tusi, Mohammad Ibn Hasan. (1987). Alvasilah, 1nd Edition, Qom: Ayatollah Marashi Najafi Library Publications. (in Arabic)

* Istifta from the offices of Ayatollahs Hosseini Khamenei, Sistani, Safi Golpayegani, Shobiri Zanjani, Vahid Khorasani, Nouri Hamedani, Rouhani, Alavi Gorgani.

* Islamic Penal Code approved on 01/02/2013 by the Islamic Consultative Assembly.

مجله علمی
دوره 18، شماره 2
تیر 1401
صفحه 363-384

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 25 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 23 اسفند 1399
  • تاریخ پذیرش: 23 اسفند 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار