تنوع معانی فقهی عدالت، چالش‌ها و پاسخ‌ها (بررسی تحلیلی ماهیت ساختاری عدالت قاضی در کلام فقهای امامیه)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق؛ دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد؛ پردیس فارابی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استادیار؛ دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

       عدالت با امتیاز استخراج معانی فقهی متنوع از آن، یکی از پراهمیت‌ترین و کاربردی‌ترین مفاهیم در فقه امامیه است. مهم‌ترین دیدگاه‌های فقهی مبین ساختار عدالت مشتمل بر: حسن رفتار ظاهری، ملکۀ راسخ در نفس انسانی، ترک ارتکاب حرام، عدم ظهور فسق در اعمال و پایبندی عملی به پایه‌های دین است که با چالش‌ها و ثمرات فقهی معتنابهی مواجه خواهد بود که تحلیل هر یک از آنها به سه عنصر اساسیِ حسن ظاهر، نحوۀ عملکرد یا رسوخ ملکۀ عدالت برمی‌گردد. برآیند معانی مذکور و استقرای تام در متون فقه امامیه، معنای نوینی از عدالت موسوم به «قدر متیقّن» عدالت را به ذهن متبادر می‌کند که پاسخگوی چالش‌های درونی و بیرونی اقوال فقها خواهد بود. تحلیل و پاسخ هر یک در مقالۀ حاضر به تفصیل تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Semantic Diversity of Justice: Challenges and Answers (Analytical Study of the Nature of Judge’s Justice in Imamiyya Scholars’ Words)

نویسندگان [English]

  • Mosayyeb Davary 1
  • Mohammad Rasul Ahangaran 2
  • Kazem Rahman Setayesh 3
1 Ph.D Student of Jurisprudence and Principles of Law, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Professor at College of Farabi, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Assistant Professor at University of Qom, Qom, Iran
چکیده [English]

Justice with its privilege of extracting different jurisprudential meanings is one of the most important and functional concepts in Imamiyya jurisprudence. The major jurisprudential views on the structure of justice include the superficial good conduct, firm disposition of human soul, stopping forbidden acts, avoiding vicious acts, and practical adherence to religious bases, which has many significant jurisprudential challenges and advantages. Analyzing each of them depends on three major elements of good appearance, the method of performance, or firmness of disposition of justice. The sum of the mentioned concepts and the absolute induction in Imamiyya jurisprudential texts brings new meanings of justice called ‘certain, indubitable quantity or qadre motayaqqan’ of justice to the mind, which will answer the internal and external challenges of the statements of the jurisprudents. The analysis and answer to each of them have been presented and discussed in detail in this paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Justice
  • Jurisprudential Justice
  • Good Conduct
  • Firm Disposition
  • Vicious Conduct

مراجع

  1. قرآن کریم.

    1. ابن‌بابویه، محمد‌بن علی (شیخ صدوق) (1409 ق). من لایحضره الفقیه، ترجمۀ علی اکبر غفاری، چ اول، تهران: نشر صدوق.
    2. ابن‌قدامه، موفق‌الدین عبدالله‌بن احمد (1405 ق). المغنی، الطبعة الاولی: دارالاحیاء التراث العربی.
    3. ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414 ق). لسان العرب، چ سوم، بیروت: دار صادر.
    4. اصفهانی، حسین‌بن محمد راغب (1412 ق). مفردات ألفاظ القرآن، محقق/ مصحح: صفوان عدنان داوودی، چ اول، لبنان - سوریه: دارالعلم - الدار الشامیة.
    5. انصاری، شیخ مرتضی‌بن محمد امین (1410 ق). کتاب المکاسب (المحشّی)، چ سوم، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دارالکتاب.
    6. -------------- (1374). کتاب المکاسب، قم: انتشارات دهاقانی.
    7. -------------- (1415 ق). کتاب المکاسب، چ اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
    8. بحرانی، محمد (1429 ق). سند العروة الوثقی - کتاب النکاح، فقه استدلالی، چ اول، قم: مکتبة فدک.
    9. بحرالعلوم، سید محمدبن محمد تقی (1403 ق). بلغة الفقیه، چ چهارم، تهران: منشورات مکتبة الصادق.
    10. بستانی، فؤاد افرام (1375). فرهنگ ابجدی، چ دوم، تهران: انتشارات اسلامی.
    11. جزیری، عبدالرحمن (1406). الفقه علی المذاهب الاربعة، چ هفتم، بیروت: دارالاحیاء التراث.
    12. جوهری، اسماعیل‌بن حماد (1410 ق). الصحاح- تاج اللغة و صحاح العربیة، محقق/ مصحح: احمد عبدالغفور عطار، چ اول، بیروت – لبنان: ‌دارالعلم للملایین.
    13. حکیم، سید محسن (بی‌تا). نهج الفقاهة. قم: انتشارات 22 بهمن.
    14. حلی (علامه)، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1423 ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    15. ------------ (1414 ق). تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسۀ آل‌البیت لاحیاء التراث.
    16. ---------- (1420 ق/ 1378). تحریر الاحکام الشرعیه، چ اول، قم، مؤسسۀ امام صادق.
    17. ---------- (1418 ق). قواعد الاحکام، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    18. ---------- (1413 ق). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة، چ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    19. دیلمی، احمد و منیژه خدادادپور (1387). سوءاستفاده از حق ریاست شوهر در منع اشتغال همسر، فصلنامۀ علمی پژوهشی مطالعات زنان، سال ششم، شمارۀ 2، پاییز: 111 - 126.
    20. سبحانی تبریزی، جعفر (1412 ق). الالهیات علی هدی الکتاب و السنة، چ دوم، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة.
    21. طباطبایی حکیم، سید محسن (1416 ق). مستمسک العروة الوثقی، چ اول، قم: مؤسسة دارالتفسیر.
    22. طوسی، ابوجعفر، محمدبن حسن (1414 ق). امالی، چ اول، قم: دارالثقافه.
    23.  ---------------- (1387 ق). المبسوط فی فقه الامامیة، چ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    24. --------------- (1375 ق). الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد، چ اول، تهران، انتشارات کتابخانۀ جامع چهل ستون.
    25. --------------- (1407 ق). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
    26. فیض کاشانی، ملا محسن (1425 ق). الشافی فی العقائد و الاخلاق و الاحکام، چ اول، قم: انتشارات داراللوح المحفوظ.
    27. کاتوزیان، امیر ناصر (1382). فلسفۀ حقوق، چ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
    28. نیآوردی، ابوالحسن (1966). الاحکام السلطانیة، قاهره: مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
    29. مرعشی شوشتری، سید محمد حسن (1427 ق). دیدگاه‌های نو در حقوق، چ دوم، تهران: نشر میزان.
    30. محقق داماد، مصطفی (1382). قواعد فقه، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    31. مکارم شیرازی، ناصر (1424 ق). کتاب النکاح (للمکارم)، چ اول، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی‌بن ابی‌طالب (علیه‌السلام).
    32. -------- (1428 ق). احکام بانوان، چ یازدهم، قم: انتشارات مدرسۀ امام علی‌بن ابی‌طالب (علیه‌السلام).
    33. منتظری نجف‌آبادی، حسینعلی (1429 ق). مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، چ اول، قم: انتشارات ارغوان دانش.
    34. موسوی بجنوردی، سید حسن (1419 ق). القواعد الفقهیه، چ اول، قم: نشر الهادی.
    35. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1422 ق). استفتائات (امام خمینی)، چ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین قم.
    36. نجفی گیلانی، میرزا حبیب‌الله (1311 ق). کتاب الإجارة (للمیرزا حبیب‌الله)، بی‌جا، بی‌نا.
    37. نجفی، محمد حسن (صاحب جواهر) (1404 ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، مصحح - محقق: عباس قوچانی - علی آخوندی، چ هفتم، بیروت – لبنان: دارالإحیاء التراث العربی.
مجله علمی
دوره 14، شماره 1
فروردین 1397
صفحه 1-24

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 21 اسفند 1395
  • تاریخ بازنگری: 26 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 19 فروردین 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار