مطالعۀ تطبیقی ماهیت حکم شرعی در دانش اصول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

تأمل در حقیقت و چیستی مفاهیم اساسی حوزۀ استنباط و فقه و قانون، به‌ویژه مفهوم حکم شرعی و قانونی از جمله دغدغه‌های دیرین اهل نظر دراین زمینه بوده است. اما با وجود اهمیت مبحث، کوشش مؤثری در این زمینه صورت نگرفته است. برای پاسخ به این مطالبه نظریه‌های سه‌گانۀ مطرح پیرامون حقیقت حکم، یعنی نظریه‌های «خطاب»، «جعل» و «اعتباری بودن حکم شرعی» را بررسی می‌کنیم و ضمن انتقاد از نظریۀ جعل به‌واسطۀ عدم لحاظ مراتب جعل‌ناشدنی احکام در تعریف و تحلیل حکم و نظریۀ خطاب به‌سبب عدم افادۀ معنای محصل از حقیقت حکم، عنصر اعتبار و تشریع را بنیان اساسی احکام و قوانین دانسته‌ایم که در عین ناظر بودن به مصالح و مفاسد واقعی و نفس‌الامری، با توجه به مراتب تکوینی

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative study of quiddity of legal verdict

نویسنده [English]

  • Abd al-Rahim Hosseini
Assistant Professor of College of Farabi, University of Tehran
چکیده [English]

Dellberation in reality and quiddity of basic concepts of areas of inference, jurisprudence and law, especially concept of legal verdict has been one of the oldest apprehensions of clear-sighted scholars. But in spite of importance of this subject, effective effort regarding it has not been done. In order to answer this demand in this paper, we have studied three theories propounded on reality of verdict, i.e., theory "address", theory "convention" and theory "legislation of legal verdict", and have regarded principle legislation as basis of laws and verdicts, and have criticized theory "convention" because of unconsideration to unconventional levels of verdicts in description and analysis of verdict, and theory "address" because of not conveying meaning obtained from reality of verdict. The verdicts have legislated considering observation on real good and bad purposes and on creative levels of will of legislator.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verdict
  • Duty
  • Convention
  • Legislation
.قرآن
2.آمُدی، علی‌بن محمد (1357). الإحکام فی اصول الاحکام،چاپ اول،مصر،مطبعة محمد علی صبیح.
3.اصفهانی،سید ابوالحسن (1422). وسیلةالوصول الی حقائق علم‌الاصول، چاپ اول ،قم،مؤسسة النشرالاسلامی.
4.اصفهانی نجفی،محمد تقی‌بن عبدالرحیم (1429). هدایة المسترشدین، چاپ اول ،قم،مؤسسة النشرالاسلامی.
5.ابن‌منظور افریقی، محمد‌بن مکرم (1414). لسان العرب،چاپ سوم،لبیروت،دار صادر.
6.ابوالفتوح رازی،حسین‌بن علی (1408). روض‌الجنان فی تفسیر‌القرآن،چاپ اول،مشهد،بنیاذ پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
7. ایروانی،میرزاعلی (1422). الاصول فی علم‌الاصول، چاپ اول ،قم،بوستان کتاب.
8.ایروانی،میرزاعلی (1370). نهایة النهایه فی شرح الکفایه، چاپ اول ،قم،دفتر تبلیغات اسلامی.
9. تنکابنی،محمد (1358). ایضاح الفرائد،چاپ اول،تهران،مطبعه الاسلامیه.
10. تهانوی،محمد علی(1862). کشاف اصطلاحات‌الفنون،چاپ اول،کلکته،طبعة آف بنگال.
11.تفتازانی،سعدالدین(1322).التلویح علی التوضیح،چاپ اول،مصر،المطبعة الخیریه.
12.رشتی،میرزا حبیب‌اللّه (بی‌تا). بدائع الافکار، چاپ اول ،قم، موسسة آل البیت (علیهم‌السلام).
13. راغب اصفهانی،حسین‌بن محمد (1412). المفردات فی غریب القرآن،چاپ اول،دمشق،دارالعلم الشامیه.
14.زبیدی،سیدمرتضی حسینی واسطی (1414). تاج العروس من جواهرالقاموس،چاپ اول،بیروت،دارالفکر.
15. زمخشری،محمود (1407). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل،چاپ سوم،بیروت،دارالکتاب العربی.
16. حائری اصفهانی، محمدحسین‌بن عبدالرحیم (1404). الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه،چاپ اول،تهران،داراحیاءالعلوم الاسلامیه.
17. حسینی،سید عبدالرحیم (1387). رساله‌ای درباب حق وحکم،چاپ اول،تهران،شرکت چاپ و نشربین‌الملل.
18.حسینی شهرستانی، محمد حسین وفاضل اردکانی (بی‌تا). غایة المسئول فی علم الاصول، چاپ اول ،قم،  مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام).
19.حسن‌زادۀ آملی،حسن (1413). تعلیقات کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، چاپ اول ،قم،مؤسسة النشر الاسلامی.
20.خویی،سید ابوالقاسم (1417). مصباح الاصول،مقرر:محمدسرور بهسودی،چاپ پنجم،قم،مکتبة الداوری.
21.سبزواری،سیدعبدالاعلی (1417). تهذیب الاصول، چاپ اول ،قم،مؤسسة المنار.
22. سیستانی ،سید علی (1414).الرافد فی علم الاصول ،مقرر:منیرقطیفی،حمید.چاپ اول،قم،بی نا.
23.شریف لاهیجی‌، محمدبن علی (1373).تفسیر شریف لاهیجی،نچاپ اول،تهران،نشرداد.
24. شوکانی ،محمدبن علی(1937). ارشادالفحول الی نحقیق الحق من علم الاصول،چاپ اول،مصر، مطبعه مصطفی البابی الحلبی.
25.شیخ بهایی،محمدبن حسین (1383). زبدة الاصول، چاپ اول ،قم،شریعت.
26.شیرازی،ابو اسحق (1425). الاشارة الی المذهب ،چاپ اول،بیروت،دارالکتب العلمیه .
27. شیخ انصاری ،مرتضی بن محمد (1416). فرائدالاصول ، چاپ اول ،قم، انتشارات اسلامی.
28.طارمی ،جواد(1306).الحاشیة علی قوانین الاصول ،چاپ اول،تهران،ابراهیم باسمچی.
29. طباطبایی ،محمد بن علی (1296). مفاتیح الاصول ،چاپ اول،قم،مؤسسة آل البیت (عیلهم‌السلام).
30.طریحی،فخرالدین (1375).مجمع‌البحرین ،چاپ سوم،تهران،کتابفروشی مرتضوی.
31. طوسی ،محمدبن الحسن (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن ،چاپ اول ،بیروت،دارالاحیاء التراث العربی.
32.طبرسی ،فضل‌بن حسن (1377). تفسیر جوامع الجامع ،چاپ اول،تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
33. طبرسی ،فضل بن حسن (1372). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن ،چاپ سوم،تهران،انتشارات ناصر خسرو .
34. علامه حلی،حسن‌بن یوسف (1404). مبادئ الوصول الی علم الاصول،چاپ سوم،قم،مکتب الاعلام الاسلامی.
35. علامه حلی ،حسن‌بن یوسف (1380). تهذیب الوصول الی علم الاصول،چاپ اول،لندن،مؤسسة الامام علی (علیه‌السلام).
36.علامه حلی،حسن‌بن یوسف (1425).نهایة الوصول الی علم الاصول ، چاپ اول ،قم،مؤسسۀ امام صادق(علیه‌السلام).
37. علامه طباطبایی،سیدمحمدحسین (1417).المیزان فی تفسیرالقرآن،چاپ،پنجم،قم،انتشارات اسلامی.
38.عراقی ،ضیاءالدین (1411).منهاج الاصول ،مقرر:ابراهیم کرباسی،چاپ اول،بیروت،دارالبلاغه.
39.علم‌الهدی ،سید مرتضی (1415).الانتصار فی انفرادات الامامیه، چاپ اول ،قم، انتشارات اسلامی.
40. علم‌الهدی،علی‌بن الحسین (1376).الذریعة الی اصول الشریعه ،چاپ اول،تهران،انتشارات دانشگاه تهران.
41.غزالی،ابوحامد (1409). الاربعین فی اصول الدین ،چاپ اول،بیروت،دارالکتب العلمیه.
42. غزالی ،ابوحامد (بی‌تا). المستصفی فی علم الاصول،دارصادر ،بیروت.
43. فاضل مقداد، مقدادبن عبداللّه (1361). نضدالقواعدالفقهیه علی مذهب الامامیه، چاپ اول ،قم، مکتبة آیة‌اللّه المرعشی.
44.فراهیدی،خلیل‌بن احمد (1410). کتاب العین ،چاپ دوم،قم،انتشارات هجرت .
45. فیض کاشانی،ملا محسن (1415). تفسیرالصافی ،چاپ دوم،تهران،انتشارات .
46.قزوینی،سید ابراهیم (1371). ضوابط الاصول، چاپ اول ،قم،مؤلف.
47. قرطبی،محمدبن احمد (1364). الجامع لاحکام القرآن ،چاپ اول ،تهران،انتشارات ناصر خسرو.
48. قوچانی،علی(1430)تعلیقة علی کفایة الاصول ، چاپ اول ،قم،مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام).
49.کمپانی،محمد حسین(1416).بحوث فی علم الاصول ، چاپ اول ،قم،انتشارات اسلامی.
50. مشهدی، محمدبن محمدرضا (1368). تفسیر کنزالقائق وبحرالغرائب،چاپ اول ،تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
51. مغنیه ،محمد جواد (1422). تفسیرالکاشف،چاپ اول ،تهران،دارالکتب الاسلامیه.
52. نراقی ،محمد مهدی بن ابی‌ذر (1384).تجریدالاصول ، چاپ اول ،قم،سید مرتضی.
54. نراقى، محمد مهدى بن ابى‏ذر (‏1388). انیس المجتهدین فی علم الأصول‏، چاپ اول ،قم،مؤسسۀ بوستان کتاب.
55. نهاوندی نجفی،علی‌بن فتح اللّه (1320).تشریح الاصول،چاپ اول،تهران،میرزامحمدعلی تاجر تهرانی.
56.مدکور،محمدسلام (بی تا‌). مباحث الحکم عندالاصولیین،قاهره،دارالنهضه العربیه.
57.محقق حلی، جعفربن محمد (1383). معارج الاصول ، چاپ اول ،قم،مؤسسة آل البیت (علیهم‌السلام).
58. مشکینی، ابوالحسن (1413). الحواشی علی کفایة الاصول، چاپ اول ،قم،لقمان.
59. موسوی قزوینی، سیدعلی (1427). تعلیقة علی معالم الاصول،چاپ اول ،قم،انتشارات اسلامی.
60. میرزای قمی، ابوالقاسم‌بن الحسن (1387).قوانین الاصول،تهران، چاپ دوم مکتبة العلمیة الاسلامیه.
61.میرزای نایینی، محمد حسین (1352). اجودالتقریرات،مقرر:سیدابوالقاسم خویی ، چاپ اول ،قم،مطبعة العرفان