تأثیر رضایت ولیّ دم مقتول اول بر قصاصِ قاتلِ فرد جانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

10.22059/jorr.2025.371538.1009422

چکیده

یکی از فروعات بحث قصاص در مورد قصاصِ قاتلِ فرد جانی است.چنانچه شخصِ ثالثْ مستحقِ قصاص را بدون اذن حاکم و همچنین بدون اذن ولىّ دم به قتل برساند، سپس، ولىّ دمِ اول اعلام رضایت کند، درحکم مسئله میان فقها اختلاف نظر وجود دارد.مشهور فقها قائل به قصاصِ قاتلِ فرد جانی و سقوط دیه هستند و برخی از فقهای معاصر قائل به حصول شبهه و اِعمال قاعدةدرأ هستند. در این مقاله که به روش توصیفی‌ـ تحلیلی انجام شده این نتیجه حاصل شده است که قول به حصول شبهه و اِعمال قاعدةدرأ در چنین مواردی با مناقشات جدّی روبه‌روست و با توجه به صراحت قرآن در آیة33 سورةاسراء و مادة421 قانون مجازات اسلامی شخص جانی از باب تعدّی بر حاکم و قتل فردی که نسبت به او مهدور الدم نبوده قابل قصاص است.پس قول مشهور مبنی بر قصاصِ قاتلِ فرد جانی تقویت می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Consent of the Guardian of the First Victim on the Revenge of the Murderer of a Person

نویسنده [English]

  • Zeinab Sanchooli
Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, ZAH.C., Islamic Azad University, Zahedan, Iran
چکیده [English]

One branch of the discussion on revenge concerns retaliation against a person’s killer. If a third party kills someone entitled to exact revenge—without the permission of either the ruler or the guardian—and subsequently expresses consent after the fact, jurists differ on the ruling. The majority of classical jurists hold that the killer is subject to qiṣāṣ (retribution) for taking a life and must also pay the blood money (diyah). In contrast, some contemporary jurists argue that the case involves doubt, invoking the Dara’a principle (the rule of avoiding punishment in cases of uncertainty). Using a descriptive-analytical method, this article concludes that applying suspicion and the Dara’a principle in such cases is highly contested. Given the explicit guidance of the Qur’an (Surah Al-Isra, verse 33) and Article 219 of the Islamic Penal Code, a person who usurps the ruler’s authority and kills without a legitimate claim to vengeance is liable to retribution. Therefore, the prevailing opinion affirming qiṣāṣ against the murderer is reinforced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Holder of right retaliation
  • Murderer retaliation (Qesas)
  • Mahdur-al-Dam
  • Doub
قرآن کریم
ابن‌براج، عبدالعزیز (1406). المهذّب. قم:مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن‌ادریس الحلی، محمد بن منصور (1417). کتاب السرائر. قم:مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (1420). التحریر و التنویر. بیروت:مؤسسه التاریخ.
ابن‌عبدالکریم، زید (1410). العفو عن العقوبه فی الفقه الاسلامی. الریاض:دارالعاصمه.
ابن‌قدامه، احمد بن محمود (بی‌تا). المغنی. بیروت:دار الکتاب العربی.
ابن‌قدامه المقدسی، عبدالرحمان بن محمد (بی‌تا). الشرح الکبیر. بیروت:دارالکتاب العربی.
ابن‌منظور، جمال‌الدین (1405). لسان العرب. قم:أدب الحوزه.
آخوندی، محمود (1387). آیین دادرسی کیفری. تهران:انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اردبیلی، محمدعلی (1377). حقوق جزای عمومی. تهران: میزان.
باهری، محمد (1380). نگرشی بر حقوق جزای عمومی. تهران: مجد.
بلوری، اکبر (1337). عفو و بخشودگی. مجله علمی، حقوقی، انتقادی کانون وکلا، ش 59، د 10، 72 ـ75.
بیهقی، احمد بن حسین (1424). السنن الکبری. بیروت:دارالکتب العلمیه.
پالمر، مایکل (1388). مسائل اخلاقی. قم:پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
پویافر، مهدی واستاجی، علی‌اصغر (1394). مجازات اعدام بر اساس کنفرانس بین المللی سیراکیز(ایتالیا).کنفرانس بینالمللی و علوم انسانی.تهران.
التبریزی، المیرزا جواد (1419). کتاب القصاص. قم:مکتب آیه الله الظمی المیرزا جواد التبریزی.
جوادی آملی، عبدالله (1380). منابع حقوق بشر در اسلام ـ حقوق بشر از دیدگاه اسلام. تهران: الهدی.
ـــــــــــــــــــ (1389). فلسفةحقوق بشر. قم:مرکز نشر اسراء.
الحرّ العاملی، محمد بن الحسن (1424). وسائل الشیعه. تهران:مکتبه الاسلامیه.
الحلّی، الحسن بن یوسف (1368). تبصره المتعلمین. بی‌جا، انتشارات فقیه.
ـــــــــــــــــــــــ (1410). ارشاد الاذهان. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ـــــــــــــــــــــــ (1418). مختلف الشیعه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـــــــــــــــــــــــ (1420). تحریر الاحکام. قم:مؤسسه امام صادق(ع).
الحلّی، محمد بن الحسن بن یوسف (فخر المحققین)(1388). ایضاح الفوائد. قم:المطبعه العلمیه.
حمیری، عبدالله (1413). قرب الاسناد. قم:مؤسسه آل البیت.
الخویی، سید ابوالقاسم (1422). مبانی تکمله المنهاج. قم: مؤسسه احیاء آثار الخوئی.
رهامی، روح‌الله (1393). بررسی وظیفةدولت‌ها در حفظ امنیت فردی انسان‌ها. پژوهش حقوق عمومی، س 15، ش 42، 185 ـ211.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر (1403). اشباه و نظائر. بیروت:دارالکتب العلمیه.
شهید ثانی، زین‌الدین بن علی (1417). مسالک الافهام. قم:النشر اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــ (1412). الروضه البهیه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
شیری، عباس (1372). سقوط مجازات در حقوق کیفری اسلام و ایران. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
طارمی، محمدحسین (1386). اعدام در نظام‌های کیفری. مجلةپایگاه حوزه، ش 212.
الطباطبایی، سید علی (1404). ریاض المسائل. قم:مؤسسه آل البیت.
طباطبایی مؤتمنی، منوچهر (1388). آزادیهای عمومی و حقوق بشر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبرسی، فضل بن حسن (1412). مجمع البیان. بیروت:دارالمعرفه.
الطوسی، محمد بن الحسن (1351). المبسوط. قم:المکتبه المرتضویه.
ـــــــــــــــــــــــــ (1416). کتاب الخلاف. قم:مؤسسه النشر الاسلامی.
علی‌آبادی، عبدالحسین (1385). حقوق جنایی. تهران: فردوسی.
عمید زنجانی، عباس‌علی (1387). قواعد فقه (بخش حقوق جزا). تهران: سمت.
عوده، عبدالقادر (1373). التشریع الجنائی الاسلامی (حقوق جزای اسلامی). تهران: میزان.
فاضل لنکرانی، محمد (1407). تفصیل الشریعه (کتاب القصاص). قم: المطبعه العلمیه.
فضل‌الله، محمدحسن (1419). الاسلام و منطق القوه. بیروت: الدار الاسلامیه.
فیض، علی‌رضا (1379). مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام. تهران: ارشاد اسلامی.
فیروزی، مهدی (1385). کرامت انسانی زندانیان، راهبردها و راهکارها. قم:صفحه‌نگار.
کاپلستون، فردریک (1382). تاریخ فلسفةغرب. مترجم:بهاء‌الدین خرمشاهی، تهران:سروش.
گلدوزیان، ایرج (1378). بایسته‌های حقوق جزای عمومی. تهران:میزان.
محقّق داماد، سید مصطفی (1385). قواعد فقه (بخش جزایی). تهران:مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق الکرکی، علی بن الحسین (1408). جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل البیت.
مرعشی شوشتری، سید محمدحسن (1386).اعتقادبهمهدور الدمبودن رافع مسئولیت نیست. یاسنو، 24/06/1386.
مزروعی، رسول (1392) ). گفتاری در عقلانیت قصاص. فقه اهل بیت، س 19، ش 75 و 76، 24 ـ86.
معاونت آموزش قوةقضاییه (1388). سلسله پژوهش‌های فقهی ـحقوقی. تهران: جنگل.
مغربی، محمد بن محمد (1423). مواهب الجلیل. بیروت: دار عالم الکتب.
مقدس الاردبیلی، مولی‌احمد (1416). مجمع الفائده و البرهان. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1389). تفسیرنمونه. قم: دارالکتب الاسلامیه.
ملک‌اسماعیلی، عزیزالله (1355). حقوق جزای عمومی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
موسوی بجنوردی، سید محمد (1372). قواعد فقهیه. تهران: میعاد.
الموسوی السبزواری، السیّد عبد الاعلی (1417). مهذّب الاحکام. بی‌جا: مؤسسه المنار.
الموسوی الخمینی، سید روح الله (1417). تحریر الوسیله. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
النجفی، محمدحسن (1365). جواهر الکلام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نعمان مغربی، قاضی (1383). دعائم الاسلام. قم: دارالمعارف.
نوربها، رضا (1382). زمینةحقوق جزای عمومی. تهران: گنج دانش.
نوری طبرسی، میرزاحسین (1365). مستدرک الوسائل. قم: آل البیت.
ولک، برنارد (1372). کیفرشناسی. مترجم: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: مجد.
The Holy Quran(in Arabic)
Ibn-Baraj, A.A. (1985). Almohazzab. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
Ibn-Idris al-Halli, Muhammad bin Mansour (1996). Ketab al-saraer. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
Ibn-Ashur, M.T.(1999).Al-Tahrir va Al-Tanvir.Beirut:Institute of History. (in Arabic)
Ibn-Abdul Karim, Z.(1989).Alafv An ugobat Fe Fegh eslami.Al-Riyadh:Dar al-Asma. (in Arabic)
Ibn Qudama, A.M.(Bita). Al-mogni. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (in Arabic)
Ibn Qudama al-Maqdisi, A.R.M. (n.d.). Al-Sharh al-Kabir. Beirut: Dar al-Kitab al-Arabi. (in Arabic)
Ibn Manzoor, J.D.(1984). Lesan al-arab. Qom: Adab Al-Hawzah. (in Arabic)
Akhundi, M.(2008).Criminal Procedure Code.Tehran:Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Persain)
Ardebili, M.A.(1998).General Criminal Law.Tehran:Mizan Publications. (in Persain)
Baheri, M.(2001).A Perspective on General Criminal Law.Tehran:Majd Publications. (in Persain)
Beluri, A.(1958).Pardon and Forgiveness.Scientific, Legal, andCritical Journal of the Bar Association, No. 59, Vol.10, 72-75. (in Persain)
Bolek, B.(1993).Criminology.Translated by Ali Hossein Najafi Abrandabadi.Tehran:Majd. (in Persain)
Bayhaqi, A.H.(2003). Al-Sonan Al-Kobra. Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. (in Arabic)
Palmer, M.(2009).Ethical Issues.Qom: Research Institute for Islamic Sciences and Culture. (in Persain)
Pouyafar, M. &Astaji, A.A.(2015).Death Penalty Based on the International Conference of Syracuse (Italy).Tehran:International Conference on Humanities. (in Persain)
Tabrizi, A.J.(1998). Ketab al-Qesas. Qom: School of Ayatollah Al-Zami Al-MirzaJavadTabrizi. (in Arabic)
Javadi Amoli, A.(2010).Philosophy of Human Rights.Qom:Israa Publishing Center. (in Persain)
----------------------.(2002).Sources of Human Rights in Islam - Human Rights from the Perspective of Islam.Tehran:Al-Hoda Publications. (in Persain)
Al-Harr Al-Amily, M. H. (2003). Vasael al-shieah. Tehran: Maktabeh al-Islamiya. (in Arabic)
Al-Halli, H. Y. (1949). Tabsarat al-moteallemin. Bina: Faqih Publications. (in Arabic)
------------------- (1989). Earshad al-azhan. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
------------------- (1997). Mokhtalef al-shieah. Qom: School of Islamic Studies. (in Arabic)
------------------ (1999). Tahrir al-Ahkam. Qom: Imam Sadiq Institute(AS). (in Arabic)
Al-Halli, M. H.Y.(Fakhr al-Muhaqqin)(1968). Eizah al-favaead. Qom: Al-Mattaba Al-Alamiya. (in Arabic)
Homairi, A.(1992).Gorb al-Asnad.Qom:Al-Bayt Institute. (in Arabic)
Al-Khoei, S. A.Q.(2001). Mabanitakmelat al-menhaj. Qom: Al-Khoei Works Restoration Institute. (in Arabic)
Rahami, R.(2014).Investigating the Duty of Governments in Maintaining Human Personal Security.Public Law Research Quarterly, Year 15, Issue 42, 185-211. (in Persain)
Siyuti, A.R.A.B.(1983). Ashbahvanazayar. Beirut: Dar al-Kitab al-Alamiya. (in Arabic)
Shahid Sani, ZD.A.(1996). Masalek al-afham. Qom: Al-Nashar Islamic. (in Arabic)
-----------------------. (1991). Al-Rowza Al-Bahiya. Qom: Islamic Propaganda Office. (in Arabic)
Shiri, A. (1993).The Fall of Punishment in Islamic and Iranian Criminal Law.Tehran:Jihad Daneshgahi Publications. (in Persain)
Taremi, M. H.(2007).Execution in penal systems.Journal of the Field Base, No. 212. (in Persain)
Tabatabai, S. A.(1983). Riyaz al-Masaeal. Qom: Al El Bayt Institute. (in Arabic)
Tabarsi, F.H.(1991). MajmaaAl-Bayan. Assembly Beirut: Dar al-Marafa. (in Arabic)
Tabatabaei Moatamani, Manouchehr (2009). Public Freedoms and Human Rights. Tehran: Tehran University Press. (in Persain)Al-Tusi, M. H. (1932). Al-Mabssut. Qom: Al-Maktaba Al-Mortazawieh. (in Arabic)
-----------------. (1995). Kitab al-Khalaf. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
Aliabadi, A.H.(2006).Criminal Law.Tehran:Ferdowsi Publications. (in Persain)
OmidZanjani, A.A.(1387). Gavaeadfegh (Department of Criminal Law). Tehran: Side. (in Arabic)
Oudeh, A.Q.(1994). Al-Tashriea Jenaei Eslami( Islamic Criminal Law). Tehran: Mizan. (in Arabic)
FazelLankarani, M.(1986). Tafsil al- Shariat (ketab al-Qesas). Qom: Al-Mattaba Al-Alamiya. (in Arabic)
Fazlullah, M.H.(1998).Islam va Manteg Goveh.Beirut:Al Dar al-Islamiya. (in Arabic)
Faiz, A.R.(2000). Comparison and Adaptation in Islamic General Criminal Law. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. (in Persain)
Firouzi, M.(2006).Human Dignity of Prisoners, Strategies and Solutions.Qom:Paghe Negar Publications. (in Persain)
Copleston, F.(2003).History of Western Philosophy.Translated by Baha'uddin Khoramshahi.Tehran:Soroush. (in Persain)
Golduzian, I.(1999).The Essentials of General Criminal Law.Tehran:Mizan Publishing House. (in Persain)
MohaqqDamad, S. M.(2006). GavaeadFegh (Criminal Sector). Tehran: Islamic Sciences Publishing Center. (in Persain)
Mohagheq al-Karki, A. H.(1987). Jamea Al-Maqasid. Qom: Al El Bayt Institute. (in Arabic)
MarashiShushtri, S. M.H.(2007). Believing in Mahduraldam is not the responsibility. Yas No, 6/24/1386. (in Persain)
Mazrouei, R.(2019).A discourse on the rationality of retribution.Journal ofAhl al-Bayt Fiqh, Year 19, No. 75 and 76, pages 24-86. (in Persain)
Deputy of Judiciary Education (2008). A series of jurisprudential-legal researches. Tehran: Jungle. (in Persain)
Maghrib, M.M.(2002).mavaheb Al-Jalil. Beirut: Dar Alam al-Katb. (in Arabic)
Moghads Al-Ardabili, Moli Ahmad (1995). majmaa Al-Faeideh and Al-Borhan. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
Makarem Shirazi, N.(2010).Tafsir Nemoneh, Qom, Darul Kutub Al-Islamiyya. (in Persain)
Malek Esmaeili, A.(1976).General Criminal Law.Tehran, Tehran University Press. (in Persain)
MousaviBejnordi, S. M.(1993). Gavaead al-feghieah. Tehran: Mead Publishing.
Al-Mousavi Al-Sabzwari, S. A.A.(1996). Mohazzab al-Ahkam. Bina: Al-Manar Institute. (in Arabic)
Al-Mousavi Al-Khomeini, S. R.(1996). Tahrir al-Wasila. Qom: Al-Nashar al-Islami Institute. (in Arabic)
Al-Najafi, M.H.(1946). Jawaher al-Kalam Tehran: DarulKitab al-Islamiya. (in Arabic)
Noman Maghrib, Q.(2004).Da'im al-Islam.Qom, Dar al-Ma'rif. (in Arabic)
Noorbaha, R.(2003).Background of General Criminal Law.Tehran, Ganj Danesh. (in Persain)
Nouri Tabarsi, M.H.(1986).Mustadrak al-Wasa'il.Qom, Al-Al-Bayt. (in Arabic)