طلاق به‏عوض در پرتو مقاصد شریعت و روح قانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه حقوق دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

چکیده

در خصوص طلاق به‏عوض قانون مدنی ساکت است. اما در فقه شهید ثانی برای اولین بار درستی آن‏ را مطرح و تأیید کرد. بر همین اساس و بعد از ایشان این نوع از طلاق، که بعضی از استادان حقوق آن ‏را معادل طلاق توافقی و صحیح دانسته‏اند، به مباحث فقه و حقوق خانواده اضافه شد. برخی آن ‏را همان خلع و مبارات دانستند و عده‏ای هم ضمن تأیید دوگانگی آن با طلاق خلع به درستی این نوع طلاق رأی دادند و البته راه‏هایی هم برای توجیه آن در قالب عقود دیگر یا قرارداد خصوصی پیشنهاد کردند. اما در عین حال کسی به بطلان آن فکر نکرده است؛ با آنکه به نظر می‏رسد توجه به مقصود شریعت و روح قانون و لحاظ آن در مسئله دست‏کم احتمال آن ‏را نشان می‏دهد. زیرا از یک طرف برآیند همة روایات و احکام طلاق سخت‏گیری در رخ‏داد جدایی است که به طور قطع طلاق مزبور با آن هماهنگ نیست و همین نوعی نهی از وقوع طلاق به‏عوض محسوب می‏شود و از طرف دیگر نهی در چنین معاملاتی دست‏کم از یک نظر و با توجه به روح شریعت موجب بطلان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Correctitude of Divorce Against Consideration Shariah (Tradition) and Spirit of The Law

نویسنده [English]

  • Saied Molavi
Department of Law, Faculty of Literature and Human Sciences, Shahrekord University, Shahrekord, Iran
چکیده [English]

Regarding the validity of divorce against consideration, the Iranian Civil Code provides no explicit reference. However, in Islamic jurisprudence, Shahid Sani introduced and affirmed the legitimacy of this concept. Following his view, the notion of divorce against consideration—also referred to as divorce against ransom—entered the discourse of family jurisprudence. Some scholars have equated this form of divorce with khulʿ and mubārāt divorces, while others have upheld its validity while acknowledging its duality with khulʿ divorce. To reconcile this position, some jurists have attempted to justify it by framing it within other contractual forms. Notably, no scholar has explicitly declared such divorces invalid. Yet, when evaluated through the principles and spirit of Shariah, the possibility of its invalidity emerges. On one hand, the Qur’anic and prophetic teachings on divorce emphasize its gravity and caution against unnecessary separation, which appears inconsistent with the nature of divorce against consideration. This suggests a form of prohibition regarding such divorces. On the other hand, prohibitions in such transactions may themselves be considered invalid—at least in part—when assessed against the broader intent and principles of Shariah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divorce against Concideration Prohibition in transactions
  • Spirit of Shariah
  • Sprit of the law
آمدی، علی (1402). الأحکام، بیروت: المکتب الاسلامی.
أبن أبی‌جمهور، محمد (1405). غوالی اللئالی. قم: دار سید الشهداء.
ابن‌ادریس، محمد (1410). ‌السرائر. قم: جامعة مدرسین.
ابن‌حنبل، احمد (بی‌تا). مسند. بیروت: دار صادر.
ابن‌زهره، حمزه (1417). غنیه النزوع. قم: مؤسسة امام صادق.
ابن‌فهد، أحمد (1407). المهذب البارع. قم: جامعة مدرسین.
ابن‌قیم، محمد (۱۴۱1). إعلام الموقعین. بیروت: دار الکتب.
اردبیلی، احمد (1403). مجمع الفائده و البرهان. قم: جامعة مدرسین.
امامی، حسن (1381). حقوق مدنی. تهران: اسلامیّه.
انصاری، مرتضی (1383). مطارح الأنظار. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
ــــــــــــــــ (1415). کتاب النکاح. قم: کنگرة شیخ انصارى‌.
بحرانى، یوسف (1405). الحدائق الناضره. قم: جامعة مدرسین.
بخاری، محمد (1401). صحیح. استانبول: دار الفکر.
تبریزی، غلام‌حسین (بی‌تا). اصول مهذّبه. مشهد: چاپخانة طوس.
تقی‏زاده، هادی (1396). مبانی نظری، سازوکارهای تشخیص و کارکردهای روح قانون. حقوق خصوصی، 8، 136 ـ 156.
جعفری، محمدجعفر (1386). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
حرّ عاملى، محمد (1409). وسائل الشیعه. قم: آل البیت.
حکیم، محسن (1416). مستمسک العروه. قم:‌ دارالتفسیر.
خراسانی، محمدکاظم (1409). کفایه. قم: آل البیت.
خمینی، روح‌الله (1421). کتاب البیع. تهران: مؤسسه آثار امام.
خوانسارى، جمال‏الدین (بی‌تا). التعلیقات. قم: المدرسه الرضویه.
خویی، أبوالقاسم (1404). مبانی عروه (کتاب النکاح). نجف: لطفی.
رازی، فخرالدین (1412). المحصول: بیروت: الرساله.
روحانی، صادق (1412). فقه الصادق. قم: دار الکتاب.
ریسونی، أحمد (1376). اهداف دین از دیدگاه شاطبی. مترجم: حسن اسلامی و محمدعلی أبهری. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
زرکَشی، بدرالدین (1421). البحر المحیط. بیروت: دار الکتب.
سبحانی، جعفر (1414). نظام الطلاق فی الشریعه الإسلامیه. قم: مؤسسة امام صادق.
سرخسی، محمد (1414). اصول. بیروت: دار الکتاب.
سلّار، حمزه (1404). ‌المراسم العلویه. قم: منشورات الحرمین‌.
صدوق، محمد (1406). ثواب الأعمال. قم: دار الشریف الرضی.
صیمری، مفلح (1408). تلخیص الخلاف. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى.
طباطبایى، محمدحسین (1417). المیزان. قم: جامعة مدرسین.
طباطبایی، محمدکاظم (1428). عروه. قم: مدرسة امام على.
طبرسی، علی (1385). مشکاه الأنوار. نجف: المکتبه الحیدریّه.‌
طبسى، نجم‏الدین (بی‌تا). السجن و النفی فی مصادر التشریع الإسلامی. قم: ‌بوستان کتاب‌.
طوسی، محمد (1400). النهایه. بیروت: دارالکتاب.
ــــــــــــ (1407). تهذیب. تهران: دارالکتب.
عامری‏نیا، محمدباقر و جمادی، علی (1396). استناد به روح قانون در دادرسی. مطالعات حقوقی، 1، 233 ـ 253.
علی‌دوست، ابوالقاسم (1388). استناد فقهی به مذاق شریعت در بوتة نقد. حقوق اسلامی، 22، 12 ـ 32.
غزالی، محمد (بی‌تا). المستصفی. بیروت: دارالکتب.
فیض، محسن (1415). تفسیر الصّافی. تهران: الصدر.
قمی، ابوالقاسم (1427). رسائل. مشهد: دفتر تبلیغات اسلامى.
قمی، علی (1403). تفسیر. قم: دارالکتاب.
کاتوزیان، ناصر (1379). کلیات حقوق. تهران: شرکت انتشار با همکاری برنا.
ــــــــــــ (1380). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت انتشار با همکاری برنا.
ــــــــــــ (1382). خانواده. تهران: شرکت انتشار با همکاری برنا.
ــــــــــــ (1383). مقدمة علم حقوق. تهران: شرکت انتشار با همکاری برنا.
کاشف الغطاء، محمدحسین (1359). تحریر المجله. نجف: المکتبه المرتضویه.
کلینی، محمد (1407). الکافی، تهران: دارالکتب.
کیدرى، محمد (1416). اصباح. تهران: مؤسسة امام صادق.
مازندرانی، محمدصالح (1424). شرح الکافی. تهران: المکتبه الاسلامیّه.
مجلسی اول، محمدتقی (1406). روضه المتقین. چ 2. قم: کوشانبور.
مجلسی دوم، محمدباقر (1404). مرآه العقول. تهران: دارالکتب.
ــــــــــــــــــــ (1406). ملاذ الأخیار. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى.
مراغه‏ای، عبدالفتاح (1417). العناوین. قم: جامعة مدرسین.
مظفر، محمدرضا (1375). اصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
منتظری، حسین‌علی (1409). کتاب الزکاه. قم: مرکز مطالعات اسلامى.
ـــــــــــــــــ (1417). نظام الحکم فی الإسلام‌. قم: سرایی.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الأصول. قم: جامعة مدرسین.
نجفی، محمدحسن (1404). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء‏ التراث.
نووی، محیی‏الدین (بی‌تا). المجموع. بیروت: دارالفکر.
نیشابوری، مسلم (بی‌تا). صحیح. بیروت: دارالفکر.
هاشمی، حبیب‏الله (1400). منهاج البراعه. تهران: مکتبه الإسلامیّه.
Alidoust, A. (2009). Criticism of Jurisprudential citation from Shari’ah’s viewpoint. Hoghough-e Eslami, Vol. 22, 12-32. (in Persian)
Amedi, A. (1981). Al-Ahkam. Beirut: Al-Maktab Al-Eslami. (in Arabic)
Amerinia, M. & Jamadi, A. (2017). Citing the Spirit of Law in Proceedings. Motaale’at-e Hoghoughi, Vol. 1, 233-253. (in Persian)
Ansari, M. (1994). The Book of Marriage. Qom: Kongere-ye Ansari. (in Arabic)
----------- (2004). Mataare’ Al-Anzaar. Qom: Majma’ Al-Fekr. (in Arabic)
Ardebili, A. (1982). Majma’ Al-Fa’edehva Al-Borhan. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
Bahrani, Y. (1984). Al-Hadaa’egh Al-Nazereh. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
Bokhari, M. (1981). Sahih. Istanbul: Dar Al-Fekr.
Ebn-AbiJomhour, M. (1984). Ghawali Al-La’ali. Qom: Dar-e Sayyed Al-Shohada. (in Arabic)
Ebn-Edris, M. (1989). Al-Saraer. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
Ebn-Fahad, A. (1986). Al-Mahzab Al-Bare’. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
Ebn-Hanbal, A. (n.d.). Mosnad. Beirut: Dar-e Sader. (in Arabic)
Ebn-Qayem, M. (1990). E’laam Al-Moughe’in. Beirut: Dar Al-Kotob. (in Arabic)
Ebn Zohreh, H. (1996). GhaniyehAl-Nozu’. Qom: Mo’aseseh Imam Sadeq. (in Arabic)
Emaami, H. (2002). Civil Rights. Tehran: Eslamiyeh. (in Persian)
Feiz, M. (1994). Tafsir Al-Safi. Tehran: Al-Sadr. (in Arabic)
Ghazali, M. (n.d.). Al-Mostasfa. Beirut: Dar al-Kotob. (in Arabic)
Gomi, A. (1982). Tafsir. Qom: Daar Al-Ketaab. (in Arabic)
Gomi, A. (2006). Rasaa’el. Mashhad: Daftar-e Tablighat-e Eslami. (in Arabic)
Hakim, M. (1995). Mostamsek Al-Arwah. Qom: Daar Al-Tafsir. (in Arabic)
Hashemi, H. (1979). Menhaj Al-Bara'ah. Tehran: Maktabat Al-Eslamyah. (in Arabic)
Horr-e Ameli, M. (1988). Vasaa’el Al-Shi’eh. Qom: Aal Al-Bayt. (in Arabic)
Hosseini, S. (1991). Feqh Al-Sadeq. Qom: Daar Al-Ketab. (in Arabic)
Jafari, M. (2007). Legal Terminology. Tehran: Ganj-e-Daanesh. (in Persian)
Kaidari, M. (1991). Esbah. Tehran: Mo’asese-ye Emam Sadegh. (in Arabic)
Kashef Al-Ghetta’, M.H. (1980). Tahrir Al-Majaleh. Najaf: Al-Maktabah Al-Mortazaviah. (in Arabic)
Katouzian, N. (2000). Generalities of Law. Tehran: Sherkat-e Enteshaar in collaboration with Borna. (in Persian)
---------------- (2001). General Rules of Contracts. Tehran: Enteshaar with Borna. (in Persian)
---------------- (2003). Family. Tehran: Enteshaar with Borna. (in Persian)
---------------- (2004). An Introduction to Law. Tehran: Enteshaar with Borna. (in Persian)
Khansari, J. (n.d.). Al-Ta’lighaat. Qom: Al-Madreseh Al-Radzawiyah. (in Arabic)
Kho’ei, A. (1983). Principles of Orwah (Book of Marriage). Najaf: Lotfi. (in Arabic)
Khomeini, R. (2000). Ketaab Al-Bay’. Tehran: Mo’aseseh Asar-e Emam. (in Arabic)
Khorasani, M.K. (1988). Kefayah. Qom: Aal Al-Bayt. (in Arabic)
Koleini, M. (1987). Al-Kaafi. Tehran: Daar Al-Kotob. (in Arabic)
Majlesi Avval, M.T. (1986). Rouzat Al-Mottaghin. Qom; Koushanbour. (in Arabic)
Majlesi Dovvom, M.B. (1984). Meraat Al-Oghoul. Tehran al-Ketaab. (in Arabic)
---------------------------- (1986). Mullah Al-Akhyar. Qom: Ayatollah Marashi Library. (in Arabic)
Maraghehei, A. (1996). Al-Anavin. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
Mazandarani, M.S. (2003). Sharh-e Al-Kaafi. Tehran: Al-Maktabah Al-Eslamyah. (in Arabic)
Montazeri, H.A. (1989). Ketab Al-Zakaat. Qom: Motaaleat-e Eslami. (in Arabic)
------------------- (1996). Nezam Al-Hokm Fi Eslaam. Qom: Saraei. (in Arabic)
Mozaffar, M.R. (1996). Principles of Jurisprudence. Qom: Esmaeilian. (in Arabic)
Na’ini, M.H. (1997). Fava’ed Al-Osoul. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
--------------- (1984). Javaher Al-Kalaam. Beirut: Dar Ehya' Al-Taras. (in Arabic)
Neishabouri, M. (n.d.). Sahih. Beirut: Dar Al-Fekr. (in Arabic)
Navvavi, M. (n.d.). Al-Majmoo'. Beirut: Dar Al-Fekr. (in Arabic)
Razi, F. (1991). Al-Mahsoul. Beirut: Al-Resaleh. (in Arabic)
Risouni, A. (1997). The Aims of Religion from Shatebi's Point of View. translated by Seyed Hassan Eslami & Seyed Mohammad-Ali Abhari. Qom: Daftar-e Tablighat-e Eslami. (in Persian)
Sadouq, M. (1986). Savab Al-A’maal. Qom: Daar Al-Sharif Al-Razi. (in Arabic)
Sarakhsi, M. (1993). Principles. Beirut: Daar Al-Ketaab. (in Arabic)
Seimari, M. (1988). Talkhis Al-Khalaaf. Qom: Ayatollah Mar’ashi Library. (in Arabic)
Sobhani, J. (1993). Nezaam Al-Talaagh Fi Al-Shari’ah Al-Eslamiah. Qom: Mo’aseseh-ye Emam Sadegh. (in Arabic)
Tabarsi, A. (2006). Meshkah Al-Anwar. Najaf: Al-Maktabah Al-Heidariyeh. (in Arabic)
Tabasi, N. (n.d.). Al-Sajn va Al-Nafy Fi Masader Al-Tashri’ Al-Eslami. Qom: Boustan-e Ketaab. (in Arabic)
Tabatabaei, M.H. (1996). Al-Mizaan. Qom: Jaame’eModarresin. (in Arabic)
-------------------- (2007). Orwa. Qom: Madreseh-ye Emam Ali. (in Arabic)
Tabrizi, Gh.H. (n.d.). Principles of Politeness. Mashhad: Toos Publications. (in Arabic)
Taghizadeh, H. (2017). Theoretical Principles, Recognition Mechanisms and Functions of the Spirit of Law. Journal of Private Law, Vol. 8, 136-156. (in Persian)
Toosi, M. (1979). Al-Nahayah. Beirut: Daar Al-Ketaab. (in Arabic)
---------- (1986). Tahzib. Tehran: Daar Al-Kotob. (in Arabic)
Zarkashi, B. (2000). Al-Bahr Al-Mohit. Beirut: Daar Al-Kotob. (in Arabic)