تأثیر قاعدة فقهی دفع افسد به فاسد بر دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران؛ با تأکید بر حقوق فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم سیاسی، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 گروه حقوق عمومی و بین‌الملل، دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

اساساً دو نوع دیدگاه دربارة امر سیاسی وجود دارد: امر سیاسی مبتنی بر ستیز و امر سیاسی مبتنی بر تفاهم که اولی روابط دولت‌ها را بر اساس دوستی-دشمنی و دومی بر اساس خود-دیگری تنظیم می‌کند. قاعدة فقهی دفع افسد به فاسد از کدام امر سیاسی پشتیبانی می‌کند و پیامدهای آن برای سیاست خارجی و دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران چیست؟. بر اساس یافته‌های این مقاله قاعدة فقهی دفع افسد به فاسد هرچند با امر سیاسی مبتنی بر دوستی-دشمنی مطابقت دارد، به دلیل تأکید بر شدت و ضعف دشمنی و اقتضاگرایی در این حوزه می‌تواند پلی به سوی امر سیاسی مبتنی بر تفاهم با دیگری باشد. نتیجه اینکه می‌توان دشمنان را دسته‌بندی کرد و آن‌ها را به دیگری بزرگ و دیگری‌های کوچک‌تر تقسیم کرد و بر اساس موقعیت، اقتضا، و کنش متقابل با دیگری گفت‌وگو کرد. بر این اساس ما با دیگرهایی مواجهیم که گاه منافع هم‌سو با ما دارند و بر اساس اصل کمینه کردن ضرر می‌توان با آن‌ها گفت‌وگو کرد. به تعبیر دیگر بر اساس این قاعده می‌توان به جای رابطة دوستی-دشمنی دائم بر رابطة موقعیت‌مند خود-دیگری تأکید کرد. این قاعده در حوزة سیاست خارجی و دیپلماسی فرهنگی متضمن پیامدهای جدی از جمله تنش‌زدایی و شناسایی تفاوت‌های فرهنگی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Influence of the Islamic Jurisprudential Principle of Lesser Evil on Iran's Cultural Diplomacy, with a Focus on Cultural Rights

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Tavana 1
  • Hadi Salehi 2
  • Zahra Bashi 1
1 Department of Political Science, Faculty of Law and Political Science, University of Shiraz, Shiraz, Iran
2 Department of Public Law and International Law, Faculty of Law and Political Science, University of Shiraz, Shiraz, Iran
چکیده [English]

Political theory presents two primary approaches: politics based on conflict and politics based on understanding. The former regulates relations between states through a friendship-enmity framework, while the latter emphasizes a self-other paradigm. This article examines which political issues are supported by the jurisprudential rule of repelling corruption (dafʿ al-mafsadah) and explores its implications for the foreign policy and cultural diplomacy of the Islamic Republic of Iran. According to the findings, the rule of repelling corruption—though aligned with conflict-based politics through its association with friendship and enmity—also, by stressing the varying intensity and contingency of enmity, provides a pathway toward understanding-based politics. This perspective allows for categorizing adversaries into “greater others” and “lesser others” and engaging with them contextually, depending on necessity and circumstance. Thus, even perceived opponents may share overlapping interests, making agreements based on minimizing harm possible. In essence, this rule shifts the focus from a fixed friendship-enmity dichotomy to a situational self-other relationship. Applied to foreign policy and cultural diplomacy, it carries significant consequences, including fostering de-escalation and promoting the recognition of cultural differences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political matter
  • reconciliation Cultural diplomacy
  • Cultural Rights
  • Islamic Jurisprudence
  • Principle of Lesser Evil
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405ه). لسان العرب، الثالثة، بیروت، الناشر: دار الطبعة.
احمدی دهکاء، ریحانه (1397). اصول دیپلماسی فرهنگی و جایگاه آن در سیاست خارجی کشورها. تهران: ادیبان روز.
احمدی، حسین‌علی و صالحی، سید مظاهر (1383). اصول اسلامی حاکم بر دیپلماسی با کفار. درس‌هایی از مکتب اسلام.
اخوان کاظمی، بهرام (1379). آرمان‌های حکومت از دیدگاه امام علی(ع). حکومت اسلامی، ش 7، صص 129-147.
ـــــــــــــــــ (1383). نقش سازمان‌های منطقه‌ای در پایداری و امنیت کشورهای عضو. اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 209-210، صص 164-173.
ـــــــــــــــــ (1389). نقد و ارزیابی گفتمان‌های سیاسی و اجتماعی مطرح ایران. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ــــــــــــــــــ (1389). دیپلماسی و رفتار بین‌المللی در اسلام. تهران: سمت.
ارسطو (1386). سیاست. ترجمه: حمید عنایت. تهران: علمی و فرهنگی.
ازغندی، علی‌رضا (1386). سیاست خارجی جمهوری اسلامی. چ 4. تهران: قومس.
اژدری، لیلا؛ فرهنگی، علی‌اکبر؛ صالحی امیری، سید رضا و سلطانی‌فر، محمد (1396). مدل دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. مطالعات فرهنگ-ارتباطات، س 18، ش 38، صص 67-102.
-------------------------------------------------- (1396). آسیب‌شناسی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و ارائة راهبرد. راهبرد اجتماعی فرهنگی، س 7، ش 28، صص 123-160.
اشمیت، کارل (1389). مفهوم امر سیاسی در قانون و خشونت. ترجمه: صالح‏ نجفی. با گزینش و ویرایش: مراد فرهادپور و امید مهرگان و صالح نجفی. تهران: رخ‏داد نو.
ـــــــــــ (1390). الهیات ‏سیاسی. ترجمه: لیلا چمن‏خواه. تهران: نگاه‏ معاصر.
افلاطون (1383). جمهور. ترجمه: فؤاد روحانی. تهران: علمی و فرهنگی.
انصاری، مرتضی بن محمد امین (1411). کتاب المکاسب. قم: منشورات دارالذخائر.
ـــــــــــــــــــــــــــــ (1416). فرائد الاصول. قم: بی نا.
انصاری، منصور (1384). دموکراسی گفت‏و‏گویی، امکانات دموکراتیک اندیشه‏های میخائیل باختین و یورگن هابرماس. تهران: نشر مرکز.
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین (1427). کفایه الاصول. تحقیق: عباس علی الزارعی السبزواری. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
آرنت، هانا (1390). وضع بشر. ترجمه: مسعود علیا. تهران: ققنوس.
آشنا، حسام الدین و جعفری هفت‌خوانی، نادر (1386). دیپلماسی عمومی و سیاست خارجی: پیوندها و اهداف. دانش سیاسی، ش 5، صص 179-206.
برزگر، ابراهیم (1383). تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران. تهران: سمت.
البوطی، محمدسعید (1384). مصلحت و شریعت، مبانی، ضوابط مصلحت در اسلام. ترجمه: اصغر افتخاری. تهران: گام نو.
بیلیس، جان و اسمیت، استیو (1383). جهانی شدن سیاست: روابط بین‌الملل در عصر نوین. ترجمه: ابوالقاسم راه‌چمنی و دیگران. تهران: ابرار معاصر. ج 2.
جعفر، عوض و هشام، احمد (1377). مصلحت شرعی و حاکمیت سیاسی درآمدی بر جایگاه و نقش مفهوم مصلحت در حکومت اسلامی. ترجمه: اصغر افتخاری. حکومت اسلامی، ش 9، صص 94-124.
حقیقی، رضا (1386). فرهنگ دیپلماسی. تهران: الهدی.
حیدری خورمیزی، سید محمد؛ قنبری، حمید و شوشتری، مهدی (1398). عدم مطلقیت ضرر در امر به معروف و نهی از منکر. جستارهای فقهی و اصولی، س 5، ش 16،صص 161-184.
دری نجف‌آبادی، قربان‌علی (1379). مبارزه با فساد در حکومت علوی. حکومت اسلامی، س 5، ش 17، صص 253-292.
دهشیری، محمدرضا (1393). دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. تهران: علمی فرهنگی.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1388). سیاست خارجی جمهوری اسلامی. تهران: سمت.
دهقانی فیروزآبادی، سید جلال؛ خرمشاد، محمدباقر و رستگاری، محمدحسین (1394). مؤلفه‌های کلیدی دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. رهیافت‌های انقلاب اسلامی، س 9، ش 33، صص 3-24.
رئیس‌السادات، روح‌الله؛ ربانی بیرجندی، محمدحسن و حسینی فقیه، سید محسن (1400). سنجه‌های کشف اهمیت در مرجح اهم از منظر اصول فقه فریقین. مصباح الفقامه، س 2، ش 4، صص 1-26.
ساداتی‌نژاد، سید مهدی (1388). تحول مفهوم مشروعیت در فقه سیاسی شیعه در ایران. اندیشة نوین دینی، س 5، ش 17، صص 137-176.
سجادی، سید عبدالقیوم (1383). دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام. قم: بوستان کتاب.
سریع‌القلم، محمود (1379). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک.
سیمبر، رضا و مقیمی، احمدعلی (1394). منافع ملی و شاخص‌های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. سیاست جهانی، س 4، ش 1، صص 7-38.
شریعت، فرشاد (1386). مبانی اندیشة سیاسی در غرب. تهران: نی.
شیخ مفید (1410). المقنعه. قم: مؤسسه النشر الإسلامی.
صالحی امیری، سید رضا و محمدی، سعید (1389). دیپلماسی فرهنگی. تهران: ققنوس.
عظیمی شوشتری، عباس‌علی (1387). اضطرار و آثار آن در مسئولیت بین‌المللی دولت از منظر حقوق بین‌الملل و فقه اسلامی. حکومت اسلامی، س 13، ش 14، صص 97-128.
علی‌آبادی، عبدالصمد و اسفندیاری، رضا (1394). واکاوی قاعده دفع افسد به فاسد از دیدگاه مذاهب فقهی. پژوهشنامه مذاهب اسلامی، س 2، ش 3، صص 9-32.
عمید زنجانی، عباس‌علی (1383). فقه سیاسی، حقوق تعهدات بین‌المللی و دیپلماسی در اسلام. تهران: سمت.
عیسی‌زاده، عباس و شرف‌الدین، سید حسین (1397). اسلام‌هراسی در رسانه‌های تصویری غرب. مطالعات رسانه‌ای، س 13، ش 40، صص 51-68.
فاضل لنکرانی، محمد (1377). سیری کامل در اصول فقه. قم: فیضیه. ج 12.
قاسمی، ناصر و مرادی، امیر (1400). تنگناهای اخلاقی و امکان روایی آن در حقوق کیفری ایران. اخلاق‌پژوهی، س 4، ش 1، صص 95-118.
قربانی گلشن‌آبادی، محمد (1396). مؤلفه‌های دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. پژوهشهای انقلاب اسلامی، س 6، ش 22، صص 161-181.
گل‌محمدی، احمد (1381). جهانی شدن؛ فرهنگ و هویت. تهران: نی.
گل‌محمدی، هوشنگ؛ آیتی، سید محمدرضا و رحمان ستایش، محمدکاظم (1399). قاعدة دفع افسد به فاسد در قوانین کیفری ایران و سیاست پیش‌گیرانه. فقه و مبانی حقوق اسلامی، س 13، ش 4، صص 176-198.
گیدنز، آنتونی (1384). پیامدهای مدرنیت. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: مرکز.
ماکیاولی، نیکولو (1388). شهریار. ترجمه: داریوش آشوری. تهران: آگه.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). مره العقول فی شرح اخبار آل رسول. بی‌جا: بی‌نا.
محمدی، منوچهر (1386). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: اصول و مسائل. تهران: دادگستر
ــــــــــــــــ (1390). آیندة نظام بین‌الملل و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: وزارت خارجه.
محمدی، منوچهر و مولانا، حمید (1388). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت احمدی‌نژاد. تهران: دادگستر.
محمودی، علی (1386). فلسفة سیاسی کانت. تهران: نگاه معاصر.
موف، شانتال (1388). «در حمایت از مدل مجادله‏ای دموکراسی»، در: نظریة سیاسی در گذار. ترجمه: حسن آب‏نیکی. با ویرایش: نوئل اسولیوان، تهران: کویر.
میرزایی، محمد و رضایی، محسن (1399). ضوابط حاکم بر کاربرد مصلحت دینی در سیاست‌گذاری‌های جنایی. پژوهش حقوق کیفری، س 8، ش 31، صص 149-175.
ناظمی پول، صابر و دشتی اردکانی، محمدرضا (1394). قاعده وجوب دفع ضرر محتمل. کانون، ش 149.
نای، جوزف (1389). قدرت نرم، ابزارهای موفقیت در سیاست بین‌الملل. چ 4. ترجمه: محسن روحانی و مهدی ذوالفقاری. تهران: دانشگاه امام صادق.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــــ (1382). تنبیه الامه و تنزیه المله. محقق: جواد ورعی. قم: بوستان کتاب.
نقیب‌زاده، احمد (1388). تأثیر فرهنگ ملی بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. چ 2. تهران: وزرات امور خارجه.
هابز، توماس (1387). لویاتان. ترجمه: حسین بشیریه. تهران: نی.
هادیان، ناصر و سعیدی، روح‌الامین (1392). از دیپلماسی عمومس سنتی تا دیپلماسی عمومی نوین: رویکرد هابرماسی. راهبرد، س 22، ش 68، صص 33-61.
Ahmadi Dehkai, R. (2018). Principles of Cultural Diplomacy and its Position in the Foreign Policies of Countries. Tehran: Adiban Rooz Publishing. (in Persian)
Ahmadi, H., & Salehi, S. M. (2004). Islamic principles governing diplomacy with infidels. Lessons from the Islamic School. (in Persian)
Akhavan Kazemi, B. (2010). Critique and evaluation of political and social discourses in Iran. Tehran: Islamic Culture and Thought Research Institute. (in Persian)
------------------------- (2000). The Ideals of Governance from the Perspective of Imam Ali (AS). Islamic Governance Quarterly, No 7. (in Persian)
------------------------- (2004). The Role of Regional Organizations in the Stability and Security of Member Countries, Political-Economic Information, No. 209-210, Bahman and Esfand. (in Persian)
------------------------- (2010). Diplomacy and International Behavior in Islam, Tehran: Samt. (in Persian)
Ali Abadi, A., & Esfandiyari, R. (2015). Exploring the principle of repelling harm from harm from the perspective of jurisprudential schools. Islamic Schools Research, Vol. 2, No. 3. (in Persian)
Amid Zanjani, A. A. (2004). Political Jurisprudence, International Obligations Law and Diplomacy in Islam, Tehran: Samt. (in Persian)
Ashena, H., & Ja'fari Haftkhani, N. (2007). Public Diplomacy and Foreign Policy: Connections and Objectives. Political Science, 5. (in Persian)
Azghandi, A. (2007). Foreign Policy of the Islamic Republic. Edition 4 Tehran: Gomes Publishing. (in Persian)
Azhdari, L., Farhangi, A. A., Salehi Amiri, S. R., & Soltani Far, M. (2017). The model of cultural diplomacy of the Islamic Republic of Iran. Cultural Studies-Communications, Vol. 18, No. 38. (in Persian)
-----------------------------------------------------------------. (2017). Pathology of Cultural Diplomacy of the Islamic Republic of Iran and Presentation of Strategy. Social and Cultural Strategy, Vol. 17, No. 28. (in Persian)
Azimi Shushtari, A. A. (2008). Emergency and its effects on the international responsibility of states from the perspective of international law and Islamic jurisprudence. Islamic Government, Vol. 13, No. 14. (in Persian)
Barzegar, E. (2004). The History of State Transformation in Islam and Iran. Tehran: Samt. (in Persian)
Billys, J. & Smith, S. (2004). Globalizing Politics: International Relations in the Modern Era. Translated by Abolghasem Rahchamani and others. Tehran: Nashr-e Abraar-e Moaaser, Vol. 2. (in Persian)
Deghani Firouzabad, S. J. (2009). Foreign Policy of the Islamic Republic. Tehran: Samt. (in Persian)
Deghani Firouzabad, S. J., Khoramshad, M. B., & Rastegari, M. H. (2015). Key Components of Cultural Diplomacy of the Islamic Republic of Iran. Islamic Revolution Approaches, Vol. 9, No. 33. (in Persian)
Dean, H. (1966). Augustine The political and Social Ideas of S, Columbia: Columbia University Press.
Dehshiri, M. R. (2014). Cultural Diplomacy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Scientific and Cultural Publications. (in Persian)
Dori Najafabad, Q. A. (2000). Fighting Corruption in the Alawi Government. Islamic Government, No. 17. (in Persian)
Galleotti, A. E. (1997) Contemporary Pluralism and Toleration. Ratio Juris, V. 10 , No. 2, 223-235.
Ghorbani Golshan Abadi, M. (2017). Components of Cultural Diplomacy of the Islamic Republic of Iran. Islamic Revolution Studies, Vol. 6, No. 22. (in Persian)
Gol-Mohammadi, H., A'ayati, S. M. R., & Rahmansetayesh, M. K. (2020). The principle of eliminating the harmful in Iranian criminal laws and preventive policies. Jurisprudence and Islamic Legal Principles, Vol. 13, No. 4. (in Persian)
Gol-Mohammadi, A. (2002). Globalization; Culture and Identity. Tehran: Nashre Ney. (in Persian)
Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action: Reason and Rationalization of Society, trans. Thomas McCarthy, London: Heinemenny. Vol. 1.
Hegel, G.F.W. (2003). Elements of Philosophy of Rihgt, Allen Wood (ed.), trans. H.B Nisbet, Cambridge: Polity Press.
Hadian, N. & Saeedi, R. al-A. (2013). From Traditional Public Diplomacy to Modern Public Diplomacy: A Habermasian Approach. Rahbord, Vol. 22, No. 68. (in Persian)
Haghighi, R. (2007). Diplomacy Culture, Tehran: Elhadi. (in Persian)
Heydari Khoormezi, S. M., Ghanbari, H., & Shushtari, M. (2019). The relativity of harm in enjoining good and forbidding evil. Jurisprudential and Fundamental Studies, Vol. 5, No. 16. (in Persian)
Jafar, A., & Hisham, A. (1998). The legitimacy of governance and the sovereignty of the Seljuk dynasty on the position and role of the concept of interest in Islamic governance. translated by: Asghar Eftekhari, Islamic Governance, No. 9. (in Persian)
Mirzaei, M., & Rezaei, M. (2020). The rules governing the application of religious expediency in criminal policy-making. Criminal Law Research, Vol. 8, No. 31. (in Persian)
Naghizadeh, A. (2009). The Influence of National Culture on the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran, Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publications, 2nd edition. (in Persian)
Nay, J. (2010) Soft Power, Tools of Success in International Politics, translated by Mohsen Rouhani and Mehdi Zolfaghari, Tehran: Imam Sadegh University, fourth edition. (in Persian)
Nazemi Pool, S., & Dashti Ardakani, M. (2015). The rule and obligation to avoid potential harm. Kanun, No. 149. (in Persian)
Qasemi, Naser and Amir Moradi (2021). Moral dilemmas and their validity in Iranian criminal law, Journal of Ethics Studies, Volume 4, Issue 1, Spring. [in Persian]
Raeis Sadat, Ruhollah, Mohammad Hassan Rabani Birjandi, and Seyyed Mohsen Hosseini Faghih (2021). The criteria for discovering importance in the preferred view of the principles of jurisprudence of the two parties, the scientific-specialized semi-annual journal of Masbah al-Faqama, second year, number 4, autumn and winter. (in Persian)
Sadati Nezhad, S. M. (2009). The transformation of the concept of legitimacy in Shiite political jurisprudence in Iran, the scientific-research quarterly of New Religious Thought. fifth year, No. 17. (in Persian)
Sajadi, S. A. Q. (2004). Diplomacy and Political Behavior in Islam. Qom: Bustan-e-Ketab. (in Persian)
Salehi Amiri, S. R., & Mohammadi, S. (2009). Cultural Diplomacy. Tehran: Ghoghnous. (in Persian)
Sari Alghalam, M. (2000). The Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran; A Theoretical Review and Paradigm of Coalition. Tehran: Center for Strategic Research. (in Persian)
Simber, R., & Moghimi, A. A. (2015). National Interests and Cultural Diplomacy Indicators of the Islamic Republic of Iran. Global Politics, Vol. 4, No 1. (in Persian)
The Booti, M. S. (2005). Maslahat and Shariah, Foundations, Principles of Maslahat in Islam, translated by Asghar Eftekhari, Tehran: Gam-e-Naw. (in Persian