نسبت‌سنجی موانع مسئولیت مدنی با ادلۀ ضمان قهری با تکیه بر دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق، دانشگاه پیام نور، ایران

2 مدرس مدعو گروه حقوق دانشگاه مفید قم

چکیده

موانع مسئولیت مدنی به دو دستۀ کلی تقسیم‌ می‌شوند. عواملی که مقتضی مسئولیت و ارکان مسئولیت مدنی (ضرر، فعل زیانبار و رابطۀ سببیت) در آنها تمام نیست و به یکی از ارکان آن خدشه وارد شده است؛ عوامل دیگری نیز وجود دارند که با وجود تمام بودن ارکان مسئولیت مدنی، به‌واسطۀ دلیل شرعی و قانونی، مسئولیت مدنی از آنها برداشته می‌شود. در نسبت‌سنجی میان عوامل دستۀ اول با ادلۀ ضمان، به خروج تخصصی و در نسبت‌سنجی دستۀ دوم با ادلۀ ضمان، به خروج تخصیصی دست پیدا می‌کنیم که آثاری بر این تفکیک بار می‌شود. رابطۀ این دو دسته با ادلۀ ضمان: «علی الید ما اخذت حتی تؤدیه» و قاعدۀ «من اتلف مال الغیر فهو له ضامن» و قاعدۀ «لاضرر و لاضرار» رابطۀ تخصیص و تخصص است. اگرچه در برخی از عوامل منع مسئولیت مدنی، تصریح خاصی در این زمینه وجود نداشت، با وحدت ملاک می‌توان این نتیجه را از کلمات فقها و مرحوم امام خمینی برداشت کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Measuring the Proportion of Barriers to Civil Liability to Reasons of Delictual Liability Relying on Imam Khomeini’s View

نویسندگان [English]

  • Mohsen Vaseqi 1
  • Mohammad Mahryar 2
1 Assistant Professor, Department of Law, Payame Noor University, Iran
2 Invited Instructor, Department of Law, Mofid University, Iran
چکیده [English]

The barriers to civil liability are divided into two categories. The factors in which the requirement of responsibility and the civil liability elements (detriment, tortuous act, and causality) are not complete and has been harmed by one of the pillars of it. There are other factors that despite the existence of all the civil liability elements, civil liability is removed from them due to lawful and legal reasons. When measuring the proportion of the first group of factors to the reasons of liability we obtain specialized departure, and when measuring the proportion of the second group of factors to the reasons of liability we obtain allocated departure. This differentiation has some effects. The relation between the two categories and the evidence of liability “´Alal yadi ma akhaztu hatta tu`diyahu” and the rule “man atlafa malal ghayr fahuwa lahu zamin” and the rule “la zarar wa la zirar” is the relation between allocation and specialization. Although there was no specific confirmation of some of the factors of prohibition of civil liability, it can be concluded from the words of the jurists and Imam Khomeini (R.A.).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Civil Liability
  • Prohibition Factors of Civil Liability
  • Lack of Requirement
  • Existence of Hindrance
  1. ارشدی، علی‌یار (1393). دورۀ شرح قانون مدنی: ضمان قهری و مسئولیت مدنی،تهران: انتشارات بهنامی.
  2. الزحیلی، وهبة (1402 ق). نظریة الضمان او احکام المسئولیة المدنیة و الجنائیة فی الفقه الاسلامی، دمشق: دارالفکر.
  3. السراج، ملاعبدالله (2013). مدی لزوم الخطا کرکن من ارکان المسئولیة التقصیریة، فلسطین: جامعة الازهر.
  4. السنهوری، عبدالرزاق احمد (1949). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، قاهره: دارالنهضة العربیة.
  5. اصفهانی، محمد حسین (1418 ق). حاشیة کتاب المکاسب، قم: أنوار الهدی.
  6. اصفهانی، شیخ الشریعة، فتح‌اللّه‌بن محمد جواد نمازی (1410 ق). قاعدة لا ضرر (لشیخ الشریعة)، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  7. انصاری، مرتضی‌بن محمد امین (بی‌تا). قاعدة لا ضرر و الید و الصحة و القرعة (فرائد الأصول)، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  8. الفقیه، محمد تقی (1407 ق). قواعد الفقه، بیروت: دارالاضواء.
  9. باریکلو، علیرضا (1385). مسئولیت مدنی، تهران: میزان.
  10. بروجردی، آقاحسین طباطبایی (1429 ق). جامع أحادیث الشیعة، چ اول، تهران: انتشارات فرهنگ سبز.
  11. بهرامی احمدی، حمید (1388). قواعد فقه (قاعدۀ لاضرر) با تطبیق بر قوانین و مطالعۀ تطبیقی، تهران: دانشگاه امام صادق.
  12. تلمسانی، عفاف (2014). خطا المضرور و اثره فی المسئولیة المدنیة، الجزایر: جامعة وهران.
  13. جاد الحق، ایادمحمد (بی‌تا). مدی لزوم (الخطأ) کرکن من ارکان المسؤولیة التقصیریة فی مشروع القانون المدنی الفلسطینی.
  14. حائری، سید محمد مجاهد (بی‌تا). کتاب المناهل، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  15. حر عاملی، محمدبن حسن (1409 ق). وسائل الشیعة، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  16. حلی، شمس‌الدین محمدبن شجاع القطّان (1424‍ ق). معالم الدین فی فقه آل‌یاسین، چ اول، قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  17. حمد شرارة، عبدالجبار (1418 ق). نظریة نفی الضرر فی الفقه الاسلامی المقارن، تهران: رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیة.
  18. خالصی، محمد باقر (1415‍ ق). رفع الغرر عن قاعدة لاضرر، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  19. خراسانی، آخوند محمد کاظم‌بن حسین (1409‍ ق). قاعدة الضرر و الاجتهاد و التقلید (کفایة الأصول)، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  20. خمینی، سید روح‌اللّه (1420‍ ق). الرسائل العشرة (للإمام الخمینی)، چ اول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).

21. ـــــــــــــــــــــــــ (1425‍ ق) تحریرالوسیله، ترجمۀ علی اسلامی، چ بیست‌ویکم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.

  1. ـــــــــــــــــــــــــ (1421‍ ق). کتاب البیع (للإمام الخمینی)، چ اول، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  2. ـــــــــــــــــــــــــ (1416 ق). القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (الرسائل للإمام الخمینی)، چ اول، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی اسماعیلیان.
  3. ـــــــــــــــــــــــــ (1418‍ ق). کتاب البیع (تقریرات، للخرم‌آبادی)، چ اول، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  4. ـــــــــــــــــــــــــ (1415‍ ق). المکاسب المحرمة (للإمام الخمینی)، چ اول،: قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  5. خویی، سید ابوالقاسم موسوی (بی‌تا). المستند فی شرح العروة الوثقی: الإجارة.

27. جادالحق، ایاد محمد (2012). مدی لزوم (الخطأ) کرکن من ارکان المسؤولیة التقصیریة فی مشروع القانون المدنی الفلسطینی دراسة تحلیلیة، مجلة الجامعة الاسلامیة للدراسات الاسلامیة، المجلد العشرون، العدد الاول.

  1. دوجان العموش، محمد محمود (2009). موانع الضمان فی الفقه الاسلامی، الاردن: دارالنفائس.
  2. علامه حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدی (1388‍ ق). تذکرة الفقهاء (ط - القدیمة)، چ اول، قم: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  3. فریز نصرة، احمد سلیم (2006). الشرط المعدل للمسئولیة العقدیة فی القانون المدنی المصری، نابلس: جامعة نجاح الوطنی.
  4. فرحی، سید علی (1390). تحقیق در قواعد فقهی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق.
  5. قمی، سید تقی طباطبایی (بی‌تا). ثلاث رسائل (للقمی، السید تقی)، چ اول، قم: انتشارات محلاتی.
  6. کاتوزیان، ناصر (1389). الزام‌های خارج از قرارداد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. ـــــــــــــــــــ (1388). مقدماتی حقوق مدنی درس‌هایی از عقود معین، تهران: کتابخانۀ گنج دانش.

35. کاشف‌الغطاء، حسن‌بن جعفربن خضر (1422‍ ق). أنوار الفقاهة - کتاب الغصب (لکاشف الغطاء، حسن)، چ اول، نجف اشرف: مؤسسۀ کاشف الغطاء.

  1. لطفی، اسدالله (1379). موجبات و مسقطات ضمان قهری، تهران: مجد.
  2. لنکرانی، محمد فاضل موحدی (1416‍ ق). القواعد الفقهیة (للفاضل)، چ اول، قم: چاپخانۀ مهر.
  3. مامقانی، محمد حسن‌بن الملاعبداللّه (1316‍ ق). غایة الآمال فی شرح کتاب المکاسب، چ اول، قم: مجمع الذخائر الإسلامیة.
  4. مراغی، میرعبدالفتاح (1417‍ ق). العناوین الفقهیة، چ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  5. مرقس، سلیمان (1988). الوافی فی شرح القانون المدنی، چ پنجم، قاهره: کلیة الحقوق.
  6. مشایخی، قدرت‌الله (1383). قاعده‌های فقهی، تهران: سمت - دانشگاه الزهرا.
  7. نایینی، میرزا محمد حسین (1421 ق). الرسائل الفقهیة (تقریرات، للنجم‌آبادی)، قم: انتشارات مؤسسۀ معارف اسلامی امام رضا(ع).
  8. نراقی، مولی احمدبن محمد مهدی (1417‍ ق). عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
  9. نکویی، محمد (1390). شرط عدم مسئولیت، تهران: میزان.
  10. محدث نوری (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: مؤسسۀ آل‌البیت(ع).
  11. هاشمی شاهرودی، سید محمود (1417 ق). بحوث فی علم الاصول، قم: مرکز الغدیر للدراسات العلمیة.
  12. یزدی، سید محمد کاظم (1414‍ ق). تکملة العروة الوثقی، چ اول، قم: کتابفروشی داوری.
  13. یزدانیان، علیرضا (1386). قواعد عمومی مسئولیت مدنی، تهران: نشر میزان.

 

References

49. ARSHADI, ALIYARI.(2014). Civil Law Description Course: Coercive Guarantee and Civil Liability.Tehran:Behnami Publishing. (in Persian)

50. Alzoheili,vahbe. (1981). Guarantee theory or civil and criminal liability provisions in Islamic jurisprudence. Damascus: Darolfekr Publishing. (in Arabic)

51. Alseraj, Halaabdollah. (2013). It is necessary to make a mistake from the pillars of the responsible responsibility. Palestine: Al-Azhar University. (in Arabic)

52. Al-Sanhouri, Abdul Razzaq Ahmad, (1949), Al-Wasit Fi Sharh Al-Qanun Al-Madani Al-Jadid, Dar Al-Nahda Al-Arabiya, Cairo. (in Arabic)

53. Esfehani, mohammad hosein, (1996). The footnote to the al makaseb, qom: Anvarolhoda Publishing. (in Arabic)

54. Esfehani, Sheykh Alshariat, (1989). The rule of La Zarar, qom: Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

55. Ansari, Morteza. (No printing date(. The rule of La Zarar, Al Yad, Al Sehat, Al ghorat, qom: Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

56. Al Faghih, Mohammad Tghi. (1407). The rule of Feqh. Beirut: Dar Alazva Publishing. (in Arabic)

57. Bariklu, Alireza. (2006). Civil liability. Tehran: Mizan Publishing. (in Persian)

58. Borujerdi, Hosein. (2008). Jame Al Ahadis al shia. Tehran: Farhang Sabz Publishing. (in Arabic)

59. Bahrami, Ahmad. (2009). Rules of Feqh (La Zarar) by applying the laws and comparative study. Tehran: University Imam sadeq. (in Persian)

60. Talmasani,efaf. (2014). The error of the injured and its effect on civil liability. Algeria, University of Oran. (in Arabic)

61. Jad Alhagh, Ayad mohammad. (No printing date(.How imperative (error) is as a pillar of negligence in the Palestinian civil law draft. (in Arabic)

62. Haeri, Seyed Mohammd. (No printing date). Al Manahel. Qom: Alolbeit Publishing. (in Arabic)

63. Hor Ameli, Mohammad. (1409). Vasaeloshiat. Qom: Alolbeit Publishing. (in Arabic)

64. Helli, Shamsodin. (2004). Maalemodin Fe feqhe Ale Yasin. Qom: Imam Sadegh Publishing. (in Arabic)

65. Hamad Shararat, Aboljabar. (1998). The theory of Nafy Al Zarar in comparative Islamic jurisprudence. Tehran: Association of Culture and Islamic Relations. (in Arabic)

66. Khalesi,  Mohammad Baqer. (1995). Lifting the ambiguity from the rule of La zarar. Qom: : Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

67. Akhond Khorasani, Mohammad Kazem. (1989). The rule of La Zarar. Qom: Alolbeit Publishing. (in Arabic)

68. Khomeini,  Rohollah. (2000). The Ten Epistles. Qom: Foundation for the Organization and Publishing of Imam Khomeini Antiquities. (in Arabic)

69. ________________. (2005). Tahrir Alvasilat. Qom: Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

70. ________________ (2001). Ketab Al beye. Qom: Foundation for the Organization and Publishing of Imam Khomeini Antiquities. (in Arabic)

71. ________________ (1996). Jurisprudence rules, diligence and tradition. Qom: Esmailiyan Publishing. (in Arabic)

72. ________________. (1997). Ketab Al beye. Qom: Foundation for the Organization and Publishing of Imam Khomeini Antiquities. (in Arabic)

73. ________________ (1994). Al Makaseb Al Moharamah. Qom: Foundation for the Organization and Publishing of Imam Khomeini Antiquities. (in Arabic)

74. Khoyi, Abolghasem. (No printing date). The document explains the most trustworthy loop. (in Arabic)

75. Jad Alhagh, Ayad Mohammad. (2012). Extent of the necessity of (error) as a pillar of negligent responsibility in the Palestinian Civil Law Project Analytical Study, Journal of the Islamic University for Islamic Studies. (in Arabic)

76. Dojan amush, Mohammad mahmud. (2009). Security barriers in Islamic jurisprudence, Jordan: Dar Al-Nafaes. (in Arabic)

77. Allame Helli, Hasan. (1968). Tazkere Al Foghaha. Qom: Alolbeit Publishing. (in Arabic)

78. Fariz Nosrat, Ahmad Salim. (2006). Amending the condition of contractual liability in the Egyptian Civil Law. Nablus: Najah National University. (in Arabic)

79. Farahi, Ali. (2011). Research in Islamic jurisprudential rules. Tehran: Imam Sadegh University. (in Persian)

80. Qomi, taghi. (No printing date). Three letters. Qom: Mahallati Publishing. (in Arabic)

81. Katuzian, Naser. (2010). Non-contractual requirements. Tehran: University of Tehran. (in Persian)

82. ________________ (2009). Basic Civil Law Lessons from Certain Contracts. Tehran: Ganj-e-Danesh Library. (in Persian)

83. Kashef Al qeta, Hasan. (2001). Anvar Al Feqahat. Najaf: Kashf Cover Foundation. (in Arabic)

84. Lotfi, Hasan. (2000). Causes and Muscat of Compulsory Guarantee. Tehran :Majd. (in Persian)

85. Fazel Lankarani, Mohammad. (1995). Al ghvaed Al Feghhi. Qom: Mer Publishing. (in Arabic)

86. Mameghni, Mohammad Hasan. (1898). Ghayat Al Aamal. Qom: Islamic munitions complex. (in Arabic)

87. Maraghi, Abd Al Fattah. (1996). Al Anavin Al feghhi. Qom: Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

88. Marqos, Soleyma. (1988). Adequate explanation of civil law. Cairo: Faculty of Law. (in Arabic)

89. Mashayekhi, Qodrat Allah.(2004). Rules of Jurisprudence. Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books: Al-Zahra University. (in Persian)

90. Nayini, Mohammad Hosein. (2000). Al Rasael Alfeqhi. Qom: Imam Reza Institute of Islamic Studies Publications. (in Arabic)

91. Naraghi, Ahmad. (1996). Avaed Al Ayam. Qom: Jameat Almodarresin Publishing. (in Arabic)

92. Nekuyi, Mohammad. (2011). Non-liability condition. Tehran: Mizan Publishing. (in Persian)

93. Nuri, Mohades. (1988). Mostadrak Al Vasael. Beirut: Aal al-Bayt Foundation. (in Arabic)

94. Shahrudi, Mahmud. (1996). Research in Fundamentals, Qom:Al-Ghadeer Center for Scientific Studies. (in Arabic)

95. Yazdi, Kazem. (1993). Takmele Orve alvosgha. Qom: Davari Publishing. (in Arabic)

96. Yazdanian,Alireza. (2007). General Rules of Civil Liability, Tehran, Mizan Publishing. (in Persian)