Jurisprudential Review and Analysis of the Method of Repentance Verification Approved in 1403 with an Emphasis on the Qur'an and Hadiths

Document Type : Research Paper

Authors

Department of Family, University of Shahid Beheshti, Tehran, Iran

Abstract

Repentance (Tawbah), a profound religious, jurisprudential, ethical, theological, and legal principle, constitutes one of the most established concepts within Islamic jurisprudence. This fundamental notion has been progressively integrated from the core tenets of Islamic law into the penal legislation of the Islamic Republic of Iran, gaining independent recognition within the nation’s criminal justice system, particularly underscored in the 2012 Islamic Penal Code. The significance of this principle was further emphasized by the promulgation of comprehensive procedural directives for the verification of repentance by the Head of the Judiciary in July 1403 (corresponding to July 2024). The present research underscores the critical necessity of a meticulous examination and analytical appraisal of these nine articles within the aforementioned manual. This evaluation, grounded in Quranic, narrative (Sunnah), and jurisprudential principles and foundations, aims to resolve existing ambiguities, identify pathological issues, and propose practical and actionable solutions for enhancing the efficacy of these directives.Employing a descriptive-analytical methodology, this study critically scrutinizes the operational framework of repentance, as delineated in the manual, against authentic religious sources, including the Holy Qur’an, prophetic traditions (Hadith), and classical jurisprudential texts. A primary finding of this research reveals that the mechanism for verifying repentance—which effectively serves as the executive regulation for Articles 114 to 119 of the Islamic Penal Code—is aligned with the interpretations of only a segment of jurists, rather than representing a universally accepted jurisprudential consensus. Furthermore, the articles contained within this manual are found to be exclusively rooted in the established procedural rules governing judicial courts, thus indicating that their underlying basis lacks a comprehensive jurisprudential foundation.

Keywords

Main Subjects

References

ابن‌بابویه، محمد (۱۴۱۵ ق). المقنع. قم.
ابن‌تیمیه، احمد (بی‌تا). کتب و رسائل و فتاوى. به ‌کوشش عبدالرحمان محمد قاسم نجدی. بیروت: مکتبه ابن‌تیمیه.
ابن‌جوزی، عبدالرحمان (۱۴۰۴ ق). زاد المسیر فی علم التفسیر. بیروت.
ابن‌حجر عسقلانی، احمد (۱۳۷۹ق). فتح الباری بشرح صحیح البخاری. به ‌کوشش محمدفؤاد عبدالباقی و محب‌الدین خطیب. بیروت.
ابن‌سیده، علی بن‌ اسماعیل (بی‌تا). المحکم و المحیط الاعظم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌عبدالسلام، عبدالعزیز (بی‌تا). قواعد الاحکام فی مصالح الانام. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌فارس، احمد بن‌ فارس (بی‌تا). معجم مقائیس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن‌فورک، محمد (۱۹۸۶م). مجرد مقالات ابی‌ الحسن الاشعری. به‌ کوشش دانیل ژیماره. بیروت.
ابن‌قدامه، عبدالله (۱۴۰۴ ق/ ۱۹۸۴ م). المغنی. بیروت.
ابن‌قیم جوزیه، محمد (۱۹۶۸ م). اعلام الموقعین عن رب العالمین. به ‌کوشش طه عبدالرئوف سعد. قاهره.
ابن‌ماجه، محمد (۱۹۵۲ ـ ۱۹۵۳ م). السنن. به ‌کوشش محمد فؤاد عبدالباقی. قاهره.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (بی‌تا). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ابن‌هبیره، یحیى (۱۳۶۶ ق/ ۱۹۴۷ م). الافصاح عن معانی الصحاح. به ‌کوشش محمد راغب طباخ. حلب.
ابواسحاق شیرازی، ابراهیم (بی‌تا). المهذب فی فقه الامام الشافعی. بیروت: دارالفکر.
ابوهلال عسکری، حسن (۱۳۵۳ ق). الفروق اللغویه. قاهره.
آبی، صالح (بی‌تا). الثمر الدانی شرح رساله ابن‌ابی‌زید القیروانی. بیروت: المکتبه الثقافیه.
احمد بن حنبـل (۱۳۱۳ ق). مسند. قاهـره.
ازهری، محمد بن‌ احمد (بی‌تا). تهذیب اللغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
آقاپور، علی و پورجمال، یعقوب (1400). جایگاه نهاد توبه در سقوط مجازات حد از منظر فقه و قانون. فقه و حقوق نوین، س 2، ش 8، 28 ـ 47.
آمدی، علی (۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م). غایه المرام فی علم الکلام. به ‌کوشش محمود عبداللطیف. قاهره.
بغـدادی، عبدالقاهر (۱۹۷۷ م). الفرق بین الفرق. بیروت.
بهوتی، منصور (۱۴۰۲ ق). کشاف القناع عن متن الاقناع. به ‌کوشش هلال مصیلحی مصطفى هلال. بیروت.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحة. تهران: انتشارات نوید.
ترمذی، محمد (۱۳۵۷ ق/ ۱۹۳۸ م). السنن. به ‌کوشش احمد محمد شاکر و همکاران. قاهره.
جاوی، محمد (بی‌تا). نهایه الزین فی ارشاد المبتدئین. بیروت: دارالفکر.
جرجانی، علی (۱۳۲۵ ق/ ۱۹۰۷ م). شرح المواقف. قاهره.
جصاص، احمد (۱۴۰۵ ق/ ۱۹۸۵ م). احکام القرآن. به ‌کوشش محمدصدیق قمحاوی. بیروت.
جوهری، اسماعیل (۱۳۷۶ ق/ ۱۹۵۶ م). صحاح. به کوشش احمد عبدالغفور عطار. قاهره.
جوینی، عبدالملک (۱۴۰۵ ق/ ۱۹۸۵ م). الارشاد الی قواطع الادله فی اصول الاعتقاد. به کوشش اسعد تمیم. بیروت.
حاجی‌ده‌آبادی، احمد و رجبی، محمد (1394). تأملی بر مقررات توبه در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. حقوق اسلامی، س 12، ش 46.
حر عاملی، محمد بن حسن (1416 ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت.
خطیب بغدادی، احمد (۱۳۴۹ ق). تاریخ بغداد. قاهره.
خمینی، روح‌الله (1413 ق). چهل حدیث. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
دسوقی، محمد (بی‌تا). حاشیه الدسوقی علی الشرح الکبیر. به‌ کوشش محمد علیش. بیروت: دارالفکر.
دمیاطی، ابوبکر (بی‌تا). اعانه الطالبین علی حل الفاظ فتح المعین. بیروت: دارالفکر.
راغب اصفهانی، حسین (۱۴۱۲ ق/ ۱۹۹۲ م). مفردات الفاظ القرآن. به ‌کوشش صفوان عدنان داوودی. دمشق: بیروت.
زرکشی، محمد (1405 ق). المنثور فی القواعد. به کوشش تیسیر فائق احمد محمود. کویت.
زمخشری، محمود بن‌عمر (بی‌تا). اساس البلاغه. بیروت: دار صادر.
ساکی، نانسی و ساعدی، کوثر (1397). توبه و آثار آن در اندیشۀ امام علی(ع) از منظر نهج البلاغه. پنجمین همایش ملی پژوهش‌های نوین در حوزۀ علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ایران.
سراج، عبدالله (۱۳۸۰ ق). اللمع فی التصوف. به ‌کوشش عبدالحلیم محمود و عبدالباقی سرور. قاهره.
سهروردی، عمر (۱۴۰۳ ق). عوارف المعارف. بیروت.
سیدمرتضى، علی (۱۴۰۵ ق). الحدود و الحقایق. به ‌کوشش احمد حسینی. قم.
ــــــــــــــــ (۱۴۱۵ ق). الانتصار. قم.
شافعی، محمد (بی‌تا). الام. بیروت: دارالمعرفه.
شهید ثانی، زین‌الدین (۱۴۱۳ ق). مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام. قم.
صابر، محمود و رفیع‌زاده، علی (1394). مقررات ماهوی و شکلی توبه در نظام قانون‌گذاری کیفری ایران. دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 71، 73 ـ 94.
طاهری، محمدعلی و امینی، جهاندار (1393). توبه مجرم در فقه مقارن و حقوق جزا. مطالعات تقریبی مذاهب اسلامی، س 9، ش 35.
طبرسی، فضل (۱۴۱۵ ق). مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن. بیروت.
طبری، محمد (۱۴۰۵ ق). جامع البیان عن تأویل ای القرآن. بیروت.
طوسی، محمد (۱۳۸۳ ق/ ۱۹۶۴ م). التبیان فی تفسیر القرآن. به ‌کوشش قصیر عاملی. نجف.
ـــــــــــــ (بی‌تا). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الاندلس.
عدوی، علی (۱۳۱۸ ق). حاشیه على شرح الخرشی علی مختصر خلیل. با شرح خرشی. قاهره.
علامه حلی، حسن (۱۳۹۹ ق/ ۱۹۷۹ م). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. به ‌کوشش ابراهیم موسوی زنجانی. بیروت.
ـــــــــــــــــ (۱۴۱۲ ق). مختلف الشیعه فی احکام الشریعه. قم.
غزالی، محمد (1319). احیاء علوم الدین. بیروت: مؤسسة الرساله.
ــــــــــــ (1986 م). التوبه الی الله و مکفرات الذنوب. بیروت.
فتلاوی، مهدی (بی‌تا). التوبه و التائبون. قم: مکتبه الامام الحسن.
فخرالدین رازی، محمد (بی‌تا). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). قاهره: المطبعه البهیه.
فضایلی، محمدحسین (1395). مبانی کلامی و فقهی توبه در حقوق کیفری اسلام. دیدگاه‌های حقوق قضایی، ش 73 و 74، 73 ـ 100.
قاضی ‌عبدالجبار (۱۳۸۵ ق/ ۱۹۶۵ م). المغنی فی ابواب التوحید و العدل. به ‌کوشش مصطفى سقا و همکاران. قاهره.
قرطبی، محمد (۱۹۷۲ م). الجامع لاحکام القرآن. به‌ کوشش احمد عبدالعلیم بردونی. قاهره.
قشیری، عبدالکریم (بی‌تا). الرساله القشیریه. به ‌کوشش عبدالحلیم محمود و محمود بن شریف. قاهره: مکتبه محمدعلی صبیح.
قمی، ابوالقاسم (۱۴۱۷ ق). غنائم الایام فی مسائل الحلال و الحرام. به ‌کوشش عباس تبریزیان. مشهد.
کاشانی، ابوبکر (۱۴۰۶ ق/ ۱۹۸۶ م). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. قاهره.
کردستانی، ابوالقاسم (1399). توبه و استغفار از دیدگاه قرآن و روایات. تهران: مفید.
کلینی، محمد (۱۳۹۱ ق). الکافی. به ‌کوشش علی‌اکبر غفاری. تهران.
ماتریدی، محمد (۱۴۰۴ ق). تأویلات اهل السنه. به‌ کوشش محمدمستفیض الرحمان. بغداد.
محاسبی، حارث (۱۹۸۶ م). الوصایا. به ‌کوشش عبدالقادر احمد عطا. بیروت.
محقق حلی، جعفر (۱۴۰۹ ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. به ‌کوشش صادق شیرازی. تهران.
محمدی ری‌شهری، محمد (1395). فرهنگنامۀ توبه. قم: دار الحدیث.
مرداوی، علی (۱۴۰۶ ق/ ۱۹۸۶ م). الانصاف فی معرفه الراجح من الخلاف. به ‌کوشش محمد حامد فقی. بیروت.
مطهری، مرتضی (1397). توبه. تهران: صدرا.
مفید، محمد (۱۴۱۰ ق). المقنعه. قم.
موسوی بجنوردی، محمدحسن (1386). القواعد الفقهیه. تهران: دلیل ما.
نجفی، محمدحسن (۱۳۹۴ ق). جواهر الکلام. به‌ کوشش محمود قوچانی. تهران.
نووی، یحیى (۱۴۰۵ ق). روضه الطالبین و عمده المفتین. بیروت.
ـــــــــــ (۱۴۰۹ ق/ ۱۹۸۸ م). الاذکار النوویه. به ‌کوشش محیی‌الدین شامی. بیروت.
ـــــــــــ (۱۴۱۷ ق/ ۱۹۹۶ م). المجموع شرح المهذب. به ‌کوشش محمود مطرحی. بیروت.
یوسفی تازه‌کندی، عباس و شهرکی، حدیث (1399). استغفار و توبه از منظر قرآن و نهج البلاغه. سومین همایش کنفرانس بین‌المللی علوم اسلامی و پژوهش‌های دینی حقوق.
References
Abi, S. (n.d). Al-Samar Al-Dani. Beirut. (in Persian)
Abu Helal, H. (1934). Al Forugh. Cairo. (in Persian)
Abu Ishaq, I. (n.d.). Al Mohazzab. Beirut.(in Persian)
Advi, A. (1900). Hashiyeh. Cairo. (in Persian)
Ahmad Ibn Hanbal (1895). Almusnad. Cairo. (in Persian)
Allameh Helli, H. (1991). Mokhtalef Al Shia. Qom. (in Persian)
---------------------. (1979). Kashf Al Morad.Beirut. (in Persian)
Amedi, A. (1971). Qayat Al-Maram. Cairo. (in Persian)
Aqapour, A. pourjamal, Y. (2021). The place of the institution of repentance in the fall of the hadd punishment from the perspective of jurisprudence and law. Fiqh & law. 8:28-47(in Persian)
Azhari, M. (n.d.). Tahzib. Beirut. (in Persian)
Bahuti, M. (1982). Kashshaf Al Qenaa. Beirut. (in Persian)
Baqdadi, A.A. (1977). Al Farq. Beirut. (in Persian)
Damyati, A. (n.d.). Ianah Al Talebin. Beirut.(in Persian)
Dusughi, M. (n.d.). Hashiyeh Al Dusughi. Beirut. (in Persian)
Fakhr Al Din, M. (n.d.). Al Tafsir Al Kabir. Cairo. (in Persian)
Fatlavi, M. (n.d.). Al Tubah Va Al Taebun. Qom.(in Persian)
Fazaeli, M.H. (2016). The place of the institution of repentance in the fall of the hadd punishment from the perspective of jurisprudence and law. Jurisprudence views. 73&74: 73-100.(in Persian)
Haji Dehabadi,A. Rajabi, M.(2015). A reflection on the provisions of repentance in the Islamic Penal Code approved in 2013. Islamic law. 46:75-100.(in Persian)
Hurr Ameli, M.H.(1995). Vasaeh Al Shia. Qom.(in Persian)
Ibn-Abd Alsalam, A. (n.d.). Qavaed. Beirut.(in Persian)
Ibn-Babveyh, M. (1994). Al-Moghneh. Qom. (in Persian)
Ibn Fares, A. (n.d.). Mojam. Qom. (in Persian)
Ibn Furak, M. (1986). Mujarrad Al Ahkam. Beirut.(in Persian)
Ibn Hajar, A. (1959). Fath Al Bary. Beirut. (in Persian)
Ibn Hobyreh, Y. (1947). Al-Ifsah. Halab. (in Persian)
Ibn Jozy, M. (n.d.). Zad Al Masir. Beirut. (in Persian)
Ibn Majeh, M. (1952). Al Sunan. Cairo. (in Persian)
Ibn Manzur, M. (n.d.). Lesan Al Arab. Beirut. (in Persian)
Ibn Qayyem, M. (1968). Alam. Cairo.(in Persian)
Ibn Qodameh, A. (1984). Almoghny. Beirut. (in Persian)
Ibn Sideh, A. (n.d.). Al Mohkam. Beirut. (in Persian)
Ibn-Teymyeh, A. (n.d.). Kotob. Beirut. (in Persian)
Jasas, A. (1985). Ahkam. Beirut.(in Persian)
Javi, M. (n.d.). Nehayah. Beirut. (in Persian)
Johari, I. (1956). Al Sehah. Cairo. (in Persian)
Jorjani, A. (1907). Sharh. Cairo.(in Persian)
Joveini, A. (1985). Al Ershad. Beirut.(in Persian)
Kashani, A. (1986). Badaea. Cairo. (in Persian)
Khatib, A. (1930). Tarikh Baqdad. Cairo. (in Persian)
Khomeini, R. (1992). Forty Hadith. Tehran.(in Persian)
Kulaini, M. (1971). Al Kafi. Tehran. (in Persian)
Kurdestani, A. (2020). Tuba. Tehran.(in Persian)
Mardavi, A. (1986). Al Insaf. Beirut. (in Persian)
Materidi, M. (1983). Taavilat. Baqdad. (in Persian)
Mofid, M. (1989). Al Moqneh. Qom. (in Persian)
Mohammadi Reyshahri, M. (2016). Dictionary of Repentance. Qom.(in Persian)
Mohaqeq Helli, J. (1988). Sharaye al Islam. Tehran. (in Persian)
Mohasebi, H. (1986). Alvasaya. Beirut. (in Persian)
Motahari, M. (2018). Tuba. Tehran. (in Persian)
Musavi, M.H. (2007). Al Qavaed. Tehran.(in Persian)
Najafi, M.H. (1974). Javaher Al Kalam. Tehran. (in Persian)
Navavy, Y. (1984). Rozaht Al Talebin. Beirut. (in Persian)
--------------. (1988). Alazkar. Beirut. (in Persian)
--------------. (1996). Almajmue. Beirut. (in Persian)
Payandeh, A.(2003). Nahj Al Fasaheh. Tehran.(in Persian)
Qazali, M. (1940). Ihya Al Olum. Beirut. (in Persian)
------------. (1986). Al Tuba. Beirut.(in Persian)
Qazi Abduljabbar (1965). Almoqny. Cairo. (in Persian)
Qomi, A.GH. (1996). Qanaem Al Ayyam. Mashhad. (in Persian)
Qurtubi, M. (1972). Aljami. Cairo. (in Persian)
Qushairy, A. (n.d.). Alresaleh. Cairo. (in Persian)
Ragheb, H. (1992). Mufradat. Beirut. (in Persian)
Saber, M. Rafi zadeh, A. (2015). Substantive and formal provisions of repentance in the Iranian criminal legislation system. Jurisprudence views. 71:73-94.(in Persian)
Saki, N. Saedi, K. (2018). Repentance and its effects in the thought of Imam Ali from the perspective of Nahjul-Balagha. The Fifth National Conference on Modern Research in the Field of Humanities and Social Studies. 150-165(in Persian)
Seraj, A. (1960). Al Loma. Cairo. (in Persian)
Seyyed Murteza, A. (1994). Al Intesar. Qom. (in Persian)
------------------------. (1984). Al Hudud. Qom. (in Persian)
Shafei, M. (n.d.). Al Um. Beirut. (in Persian)
Shahid Sani, Z. D. (1992). Masalek. Qom. (in Persian)
Sohravardi, O. (1982). Avaref. Beirut. (in Persian)
Tabari, M. (1984). Jami Al Bayan. Beirut. (in Persian)
Tabarsi, F. (1994). Majma Al Bayan. Beirut. (in Persian)
Taheri, M.H. Amini, J. (2014). Repentance of the criminal in contemporary jurisprudence and criminal law. Approximate studies of Islamic religions. 35:70-83.(in Persian)
Termazi, M. (1938). Al Sunan. Cairo. (in Persian)
Tusi, M. (1964). Al Ttebyan.Najaf. (in Persian)
---------. (n.d.). Al Nehayah. Beirut. (in Persian)
Yusefi, A. & Shahreki, H. (2025). Forgiveness & Repentance In perspective of Quran & Nahj al balagheh. (in Persian)
Zarkeshi, M. (1984). Al Mansur. Kuwait. (in Persian)
Zemakhshari, M. (n.d.). Asas Al Balaghah. Beirut.(in Persian)
                                                                                                                                                        
Religious Researches
Volume 21, Issue 4
January 2026
Pages 301-313

Files

History

  • Receive Date: 30 September 2024
  • Revise Date: 02 March 2025
  • Accept Date: 25 October 2025

Share

How to cite

Statistics