فقه فرهنگ؛ ضرورت راهبردی- تمدنی مکتب فقهی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشکدة علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکدة الهیات، دانشکدگان فارابی، دانشگاه تهران، قم، ایران

10.22059/jorr.2024.366218.1009372

چکیده

دانش فقه، علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی است و همچون هر علم دیگری، شناخت موضوعات و قلمروی ورود به آنها از جمله مسائل اساسی این دانش است؛ حال، پاسخ‌گویی فقه به چگونگی تنظیم روابط و مناسبات حوزه فرهنگ و نسبت آن با حوزه تمدنی اسلام نیز در همین راستا قابل تحلیل است. با وجود این، براساس مبانی سه‌گانه حیات تمدنی، تلازم آن با وجود چارچوب قانونی در زندگی اجتماعی و جایگاه فرهنگ به عنوان متغیری اساسی در این حوزه، بحث از نسبت فقه فرهنگ با تمدن اسلامی اهمیتی ویژه می‌یابد. پژوهش حاضر با توجه به اختلاف مفهومی فرهنگ میان اندیشمندان از یک‌سو و گستردگی حوزه فرهنگ از سوی دیگر، در مقام پاسخ به چگونگی تمایز فقه فرهنگ از سایر انواع فقه مضاف برآمده است؛ لذا با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی اسناد، پس از تبیین مفهوم فقه و فقه فرهنگ، تلازم حقوق و فقه به عنوان دو دانش کاربردی و نزدیک به یکدیگر را بررسی نموده است؛ آنگاه با تبیین جزئیت فرهنگ در تمدن و لازمه تمدنی بودن قانون، حکم به لازمه فرهنگ بودن قانون نموده است. با استدلال عقلی و استناد به منابع قرآنی و روایی، هویت تمدنی فرهنگ را وجه تمایز فقه فرهنگ از سایر شاخه‌های فقه مضاف دانسته است. ثمره چنین گزاره‌ای اولاً در گستره فقه فرهنگ و ثانیاً بر محدوده مسائل آن نمایان خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Jurisprudence of Culture; the Strategic-Civilizational Necessity of Imamiyyah School of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Mahdi Nourian 1
  • Seyyed Mohammad Musavi Moqaddam 2
1 Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Faculty of Islamic Sciences and Researches, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
2 Department of Quran and Hadith Sciences, Faculty of Theology, College of Farabi, University of Tehran, Qom, Iran
چکیده [English]

The knowledge of jurisprudence is the knowledge of Sharia rulings, which is a subsidiary of detailed proofs, and like any other science, knowing the topics and the scope of entering into them is one of the basic issues of this knowledge; Now, jurisprudence's response to how to regulate relations and relationships in the field of culture and its relationship with the civilizational field of Islam can be analyzed in the same direction. Despite this, based on the triple foundations of civilized life, its association with the existence of a legal framework in social life and the place of culture as a fundamental variable in this field, the discussion of the relationship between jurisprudence and Islamic civilization is of particular importance. Considering the difference in the concept of culture among thinkers on the one hand and the breadth of the field of culture on the other hand, the present research has emerged as an answer to how to distinguish cultural jurisprudence from other types of jurisprudence. Therefore, by using the descriptive-analytical method of documents, after explaining the concept of jurisprudence and jurisprudence of culture, he has examined the combination of law and jurisprudence as two practical knowledges that are close to each other; Then, by explaining the importance of culture in civilization and the necessity of civilizing the law, he ruled that the law must be cultured. With rational reasoning and referring to Quranic and narrative sources, he considered the civilizational identity of culture to be the distinguishing feature of cultural jurisprudence from other branches of mozaf jurisprudence. The fruit of such propositions will firstly appear in the field of cultural jurisprudence and secondly in the scope of its issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • additional jurisprudence
  • jurisprudence of culture
  • realm of jurisprudence
  • Islamic civilization
  • necessity

مراجع

آدمی ابرقویی، علی (1387). درآمدی بر دانشگاه تمدن‏ساز اسلامی؛ بایسته‌های نظری. مقدمه: محمدباقر خرمشاد. تهران: انتشارات دفتر برنامه‏ریزی و مطالعات فرهنگی.
آزبرون، ریچارد (1387). جامعه‏شناسی. مترجم: رامین کریمیان. تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
آشوری، داریوش (1357). تعریف ها و مفهوم فرهنگ. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا.
آوتویت، ویلیام و باتامور، تام (1392). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. تدوین: محمدمنصور هاشمی. مترجم: حسن چاوشی. تهران: نی.
ابراهیم‏نژاد، محمدرضا و پورعباس، محمد (1396). واکاوی مفهوم تمدن نوین اسلامی با رویکرد معناشناختی. پژوهش‏های تمدن نوین اسلامی، شمارة 1، 13-36.
ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
اراکی، محسن. درس خارج فقه فرهنگ. 01/07/1393http://feqhehokoomati.ir  (دستیابی در 09/03/1398).
الهامی، رضا (1381). بررسی حکم فقهی مجسمه‏سازی. مقالات و بررسی‏ها، شمارة 72، 153-178.
بابایی، حبیب‏الله (1393). کاوش‏های نظری در الهیات و تمدن. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
بابایی، حبیب‏الله (1396). تبارشناسی مفهوم تمدن در غرب جدید (ضرورت احتیاط در استفاده از واژة تمدن). آینة پژوهش، شمارة 163، 53-62.
بدیع، برتران ( 1377). فرهنگ و سیاست. مترجم: احمد نقیب‏زاده. تهران: دادگستر.
بهار، مهری (1392). مطالعات فرهنگی اصول و مبانی. تهران: سمت.
بهمئی، محمدرضا؛ مطلبی، داریوش و مولایی آرانی، مهدی (1400). فقه و ممیزی فرهنگی؛ تجزیه و تحلیل گفت‏وگوها و تدوین مضامین اصلی دیدگاه‏های مطرح‏شده. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر، و ارتباطات.
پهلوان، چنگیز (1388). فرهنگ و تمدن. تهران: نی.
تافلر، الوین (1376). به سوی تمدن جدید. مترجم: محمدرضا جعفری. تهران: سیمرغ.
تقوی، سید مرتضی (1374). جایگاه فقه در اندیشة دینی. فقه اهل‌بیت(ع)، شمارة 2، 182-234.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410). تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دارالعلم للملایین.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1396). ترمینولوژی حقوق. تهران: گنج دانش.
جعفری، محمدتقی (1378). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410 ق). تاج اللغه و صحاح العربیه. بیروت: دار العلم للملایین.
حبیب‌زاده، سجاد و پناهی آزاد، حسن (1402). تبیین و تحلیل ماهیت و ابعاد نظریة «فقه نظام ولایی». حکومت اسلامی، شمارة 107، 85-112.
خامنه‏ای، سید علی. 14/11/1372 khamenei.ir (دستیابی در 11/08/1402)
دفتر مطالعات بنیادین حکومتی (1397). سیر تاریخی ایدة قانون (1) از یونان باستان تا دورة معاصر. تهران: مرکز پژوهش‏های مجلس شورای اسلامی.
زهروی، رضا و احمدزاده، رسول (1394). تن‌نمایی زنان در فضای مجازی با نگاهی به آموزه‌های فقه امامیه و حقوق ایران. مطالعات راهبردی زنان، شمارة 70، 199-240.
سازمان ملی جوانان به کوشش خانة سوفیا (1387). روایت تفکر، فرهنگ، و تمدن از آغاز تاکنون. تهران: سازمان ملی جوانان.
سجادی، جعفر (1379). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سروش، نرگس و آیتی، سید محمدرضا (1398). بررسی فقهی خوانندگی زنان در اسلام (فریقین). فقه و مبانی حقوق اسلامی، شمارة 4، 11-28.
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر (1404 ق). الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور. قم: کتابخانة مرعشی نجفی.
شاکری، سید رضا (1383). تأملی در ظرفیت نظری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. دین و ارتباطات، شمارة 23، 35-66.
شهرکانی، ابراهیم‌اسماعیل (1430 ق). المفید فی شرح اصول الفقه. قم: ذوی القربی.
صالحی مازندرانی، اسماعیل (1382). شرح کفایه الاصول. قم: صالحان.
صدر، سید محمدباقر (1403 ق). الاسلام یقود الحیاه. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
طبسی، نجم‏الدین (1375). النفی و التغریب فی مصادر التشریع الاسلامی. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (بی‏تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عبدالمنعم، محمود عبدالرحمن (بی‏تا). معجم المصطلحات و الالفاظ الفقهیه. قاهره: دارالفضیله.
عشایری منفرد، محمد (1395). تحلیل جایگاه عرف در موضوع‏شناسی و مصداق‏شناسی فقه هنر. الهیات هنر، شمارة 4، 101-125.
غروی اصفهانی، محمدحسین (1429 ق). نهایه الدرایه فی شرح الکفایه. بیروت: موسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث‏.
فاضل لنکرانی، محمدجواد (1394). موضوعات و ملاکات حکم در فقه هنر. الهیات هنر، شمارة 3، 5-14.
فکیکی، توفیق (1399ق). المتعه و اثرها فی الاصلاح الاجتماعی. بیروت: دارالکتاب الاسلامی.
قاضی‏زاده، کاظم (1381). مبانی حکومت اسلامی از منظر قرآن. تحقیقات اسلامی، شمارة 1، 107-172.
قربان‏نیا، ناصر (1379). فقه و حقوق بین‏الملل. قبسات، شمارة 15 و 16، 85-99.
قطب‏الدین رازی، محمد بن محمد (1381). المحاکمات بین شرحی الاشارات. تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
قمی، علی بن ابراهیم (1363). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب.
کاتوزیان، ناصر (1377). فلسفة حقوق. تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلانتری، علی‏اکبر (1378). حکم ثانوی در تشریع اسلامی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407 ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مبلغی، احمد (1393). پیش‏درآمدی بر فقه رسانه. مطالعات رسانه و امت، شمارة 1، 8-37.
مشکانی سبزواری، عباس‌علی (1391). مدخلی بر مناسبات فقه و تمدن. فقه، شمارة 72، 62-103.
مشکینی، علی (1371). اصطلاحات الاصول. قم: الهادی.
مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار. قم: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1379). المنطق. اول. قم: دار العلم.
معصوم الحسینی، سید علی بن احمد بن محمد (1426 ق). الطراز الاول. قم: مؤسسة آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
ملک‌شاهی، حسن (1367). شرح اشارت و تنبیهات ابن سینا. اول. تهران: سروش.
منصورآبادی، عباس و موسوی اصل، سید سعید (1394). تحول مفهومی قانون طبیعی ذیل سوبژکتویته دکارتی. حقوق خصوصی، شمارة 27، 205-232.
موسوی بجنوردی، سید محمد و شهیدی، راحله (1388). بررسی مبانی فقهی غنا و موسیقی در اسلام. نامة الهیات، شمارة 7، 111-120.
میرمحمدی، سید ضیاء‏الدین و بارانی، محمدرضا (1391). درآمدی بر چیستی تمدن اسلامی از نگاه مستشرقان. تاریخ اسلام، شمارة 2، 7-60.
میلنر، اندرو و براویت، جف (1394). درآمدی بر نظریة فرهنگی معاصر. مترجم: جمال محمدی. تهران: ققنوس.
ناطقی، راضیه (1396). ارتباط با نامحرم در فضای مجازی از دیدگاه فقه امامیه. مطالعات پژوهشی زنان با رویکرد اسلامی، شمارة 6، 5-21.
نائینی، محمدحسین (1424ق). تنبیه الامه و تنزیه المله. قم: بوستان کتاب.
نمازی، محمد (1343). تعریف تمدن و متمدن. مهر، شمارة 2، 198-206.
نوریان، مهدی و نجم‏آبادی، زهراسادات (1401). احداث، نگهداری و ترمیم معبد اقلیت‏های دینی در فقه امامیه. جستارهای فقهی‌ـ اصولی، شمارة 26، 191-220.
واسطی زبیدی حنفی، محب‏الدین (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
The Holy Quran
Abdul Moneim, M. A.R. (n.d). A dictionary of jurisprudential terms and terms. Cairo: Dar Al-Fadhila.
Adami Abraghoui, A. (2007). Introduction to the Islamic Civilization University; Theoretical requirements. Introduction: Mohammad Baqer Khorramshad. Tehran: Publications of the Department of Planning and Cultural Studies.
Araki, M. A lesson outside the culture of jurisprudence. 07/01/2013 http://feqhehokoomati.ir (accessed on 03/09/2018)
Ashayeri Monfared, M. (2015). Analysis of the Role of Custom in Understanding Subject and Examples in Jurisprudence of Art. Theology of Art, No. 4, 101-125.
Babaei, H. (2016). Genealogy of the concept of civilization in the new West (necessity of caution in using the word civilization). Ayeneh-ye-Pazhoohesh, No. 163, 53-62.
Babaei, H. (2013). Theoretical explorations in theology and civilization. Qom: Islamic Science and Culture Research Institute.
Bahar, M. (2013). Cultural studies principles and foundations. Tehran: Samt Publications.
Behmai, M.R., Melabi, D., & Moulai Arani, M. (2021). Jurisprudence and cultural audit; Analyzing the conversations and compiling the main themes of the opinions raised. Tehran: Research Institute of Culture, Art, and Communication.
Bertrand, B. (1998). Culture and politics. Translation: Ahmad Naqibzadeh. Tehran: Dadgostar.
Bunt Taylor, E. (1871). Primary culture. Translation: Mohammad Hossein Pajohandeh. Tehran: Andisheh Hoza.
Ebrahim-Nejad, M.R. & Pour-Abbas, M. (2016). Analysis of the concept of modern Islamic civilization with a semantic approach. Researches of Modern Islamic Civilization, No. 1, 13-36.
Elhami, R. (2002). Examining the Jurisprudence of Sculpture. Articles and Reviews, 72, 153-178.
Fakiki, T. (2018). Al-Muta and the effects of social reform. Beirut: Islamic Library.
Fazel Lankarani, M.J. (2014). Themes and Criteria of the Judgment in the Fiqh of Art. Journal of Theology of Art, 3, 5-14.
Gharavi, M.H. (2008). Nahaye al-Darayah fi Sharh al-Kafayah. Beirut: Al-Bayt (peace be upon him) Foundation for Heritage Revival.
Ghazizadeh, K. (2002). Fundamentals of Islamic government from the perspective of the Qur'an. Journal of Islamic Research, No. 1, 107-172.
Ghorbania, N. (2000). Jurisprudence and International Law. Qobsat, No. 15 & 16, 85-99.
Government Basic Studies Office (2017). The historical course of the idea of law (1) from ancient Greece to the contemporary period. Tehran: Islamic Council Research Center.
Habibzadeh, S. & Panahi Azad, H. (2023). Explaining and analyzing the nature and dimensions of the theory of "jurisprudence of the provincial system". Islamic Government, 107, 85-112.
Ibn Babuyeh (Sheikh Sadouq), M.A. (1992). Man La Yahduruhu al-Faqih. Qom: Islamic Publications Office of Society of Seminary Teachers of Qom.
Jafari Langroudi, M.J. (2016). Legal terminology. Tehran: Ganj Danesh.
Jafari, M.T. (1999). Translation and interpretation of Nahj al-Balagheh. Tehran: Farhang Islamic Publishing House.
Johari, I.H. (1989). Taj al-Lagha and Sahah al-Arabiya. Beirut: Dar al-Alam Lamlayin.
Katouzian, N. (1998). Philosophy of Law. Tehran: Publishing Company.
Khamenei, S. A. 03/02/1994 khamenei.ir (accessed on 02/11/2023)
Kilini, M.Y. (1986). Al-Kafi. Tehran: Darul Kitab al-Islamiya.
Malekshahi, H. (1988). Ibn Sina's Isharat va Tanbihat. First. Tehran: Soroush Publications.
Mansour Abadi, A. & Mousavi Asl, S. S. (2014). Conceptual evolution of natural law under Cartesian subjectivity. Journal of Private Law, 27, 205-232.
Masoom al-Husaini, S. A.A. M. (2005). First class. Qom: Al-Bayt (peace be upon him) Foundation for Heritage Revival.
Meshkani Sabzevari, A.A. (1971). Introduction on the relationship between jurisprudence and civilization. Jurisprudence, 62-103.
Meshkini, A. (1951). Basic terms. Qom: Al-Hadi Publishing House.
Milner, A. & Bravitt, J. (2014). An introduction to contemporary cultural theory. Translation: Jamal Mohammadi. Tehran: Phoenix.
Mirmohammadi, S. Z. & Barani, M.R. (2013). Introduction to the nature of Islamic civilization from the perspective of Orientalists. History of Islam, No. 2, 60-7.
Moballeghi, A. (2013). Prelude to media jurisprudence. Media and Ummah Studies, No. 1, 37-38.
Motahari, M. (1970). Collection. Qom: Sadra.
Muzaffar, M.R. (2000). Al-Mathiq. First. Qom: Darul Alam Publications.
Naini, M.H. (2003). Tanbihul Umma wa Tanzihul Milla. Qom: Bostan Kitab.
Namazi, M. (1924). Definition of civilization and civilized. Mehr, No. 2, 198-206.
Nateghi, R. (2016). Communication with the non-mahram in virtual space from the perspective of Imami jurisprudence. Research studies of women with an Islamic approach, 6, 5-21
National Youth Organization through the efforts of Sophia House (2008). Narration of thought, culture and civilization from the beginning until now. Tehran: National Youth Organization.
Nourian, M. & Najmabadi, Z.S. (2022). Construction, Maintenance, and Restoration of Religious Minorities’ Places of Worship in the View of Imāmī Jurisprudence.
Osbron, R. (2008). Sociology. Translation: Ramin Karimian. Tehran: Shirazeh Publishing and Research. (in Persian)
Outwaite, W. & Buttamore, T. (2012). Social science culture of the 20th century. Edited by: Mohammad Mansour Hashemi. Translated by Hasan Chavoshi. Tehran: Ney Publishing.
Pahlavan, Ch. (2009). Culture and civilization. Tehran: Ney Publishing.
Police station, A.A. (1999). Secondary rule in Islamic legislation. Qom: Islamic Propaganda Office.
Qomi, A.I. (1984). Tafsir al-Qami. Qom: Daral Kitab.
Qutbuddin Razi, M.M. (2002). The book of judgments between the description of the signs. Tehran: Written Heritage Research Center.
Sadr, S. M. B. (1403 AH). Eslam-yaghod-alhayat. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Sajadi, J. (2000). Mulla Sadra's dictionary of philosophical terms. Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Salehi Mazandarani, I. (2003). Description of the adequacy of principles. Qom: Salehan.
Shahrakani, I. I. (2008). Al-Mufid in explaining the principles of jurisprudence. Qom: Dhu al-Qurabi.
Siyuti, A.R. A.B. (1404 AH). Elder Al-Manthur fi al-Tafseer Bal-Mathur. Qom: Marashi Najafi Library.
Soroush, N. & Aiti, S. M. (2018). Jurisprudential examination of women's singing in Islam (Fariqin). Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, 4, 11-28.
Tabari, M.J. (1991). Jami al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar al-Marafa.
Tabasi, N. (1955). Al-Nafy and al-Taghrib in the sources of Islamic jurisprudence. Qom: Jamal al-Fikr al-Islami.
Tabasi, N. (1996). Al-Nafy and al-Taqrib in the Sources of Islamic Jurisprudence. Qom:  majmaolfekr al-Islami.
Tagwi, S. M. (1995). The place of jurisprudence in religious thought. Fiqh Ahl al-Bayt (peace be upon him) magazine, No. 2, 182-234.
Toffler, A. (1997). Towards a new civilization. Translation: Mohammadreza Jafari. Tehran: Simorgh. (in Persian)
Tousi, M.H. (n.d). Al-Tabyan fi Tafsir al-Qur'an. Beirut: Dar I'hya' al-Turath al-Arabi.
Wasti Zubeidi Hanafi, M. (1993). Taj al-Arus Min Jawahir al-Qamus. Beirut: Dar al-Fekr.
Zahrawi, R. & Ahmadzadeh, R. (2014). Women's body presentation in virtual space with a look at the teachings of Imami jurisprudence and Iranian law. Women's Strategic Studies, 70, 199-240.
 
مجله علمی
دوره 20، شماره 2
تیر 1403
صفحه 111-127

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 11 اردیبهشت 1402
  • تاریخ بازنگری: 09 مرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 15 مرداد 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار