2024-03-29T08:57:46Z
https://jorr.ut.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=10852
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
واکاوی فقهی توقف در مشعرالحرام
احمد رضا
خزائی
مهدی
صاحبی فرد
در تحقیق حاضر حکم توقف در سرزمین مشعرالحرام بعد از نیمهشب عید قربان تا قبل از طلوع فجر شده است. جستوجو در کلمات فقها بیانگر این است که حکم مزبور مورد اختلاف است. عبارات بیشتر فقها در وجوب مبیت در مشعرالحرام ظهور دارد، اما برخی فقهای متأخر و معاصر، سپری کردن شب و ماندن قبل از طلوع فجر در مشعر را واجب ندانسته و برخی نیز در این باره، حکم به احتیاط کردهاند؛ برای اثبات وجوب مبیت در مشعرالحرام به سیرۀ پیامبر اکرم(ص) و معصومین(ع) و روایاتی که برای زنان، کوچ زودتر از موعد بهمنا را مجاز شمرده استناد صورت گرفته است، اما قائلان به عدم وجوب معتقدند ادلۀ فقها برای اثبات وجوب مبیت در این بازۀ زمانی در سرزمین مشعرالحرام کافی نیست، زیرا سیره، بهخودیخود بر وجوب دلالت ندارد و اعم از وجوب است و جواز حرکت به سمت منا زودتر از موعد نیز میتواند بهدلیل تسهیل در امر انجام مناسک نسبت به معذوران صورت گرفته باشد، بدون اینکه بر وجوب توقف شبانه برای عموم حجگزاران دلالت داشته باشد. نتایج این پژوهش که بهصورت اسنادی و کتابخانهای و با تحلیل ادله صورت گرفته، حاکی از این است که ادلۀ موجود، نظریۀ وجوب مبیت را پشتیبانی نمیکند و قول قائلان به عدم وجوب به صواب نزدیکتر است.
بیتوته
سیره
طلوع فجر
مشعر
وقوف
2021
09
23
709
724
https://jorr.ut.ac.ir/article_75650_da76400ff643aa3b14bf9ff2d2b0e80e.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
جایگاه کفاره در فقه اسلامی و امکانسنجی کیفرانگاری آن در حقوق ایران
جمال
بیگی
تشریع نهاد کفاره با خصوصیات و شرایط خاص فعلی تنها در حقوق اسلام صورت گرفته و وجوب کفاره در برخی گناهان و جرائم بر پایۀ آموزههای فقهی مؤید جزا بودن آن است و تعابیر بهکاررفته در قرآن، سنت و کلام فقهای اسلامی هم بر مجازات بودن آن دلالت دارد. هرچند بهدلیل وجوب برخی شرایط خاص مانند قصد قربت، نوعی عبادت هم بهشمار میرود. خصوصیت بارز کفاره، فقدان ضمانت اجرایی بیرونی در آن است و ازاینرو نوعی خود کیفری محسوب میشود. کفاره اقسام و موجبات متعددی دارد. برخی از موجبات کفاره طبق قانون جرم محسوب میشود و دارای ضمانت اجرای رسمی است. برخی دیگر باوجود گناه بودن، فاقد ضمانت اجرای بیرونی بوده و برخی دیگر شامل اعمال سهوی یا عبادات فوتشده است که گناه محسوب نمیشوند. اهداف تشریع کفاره، بیشتر متوجه شخص بزهکار بوده و در جهت اصلاح و تربیت اوست. البته برخی اهداف اجتماعی هم در تشریع کفاره در سیاست جنایی اسلام وجود دارد که در نهایت به کاهش بزهکاری در جامعه منجر میشود و ازاینرو با برنامههای فرهنگی و آموزشی، بایستی ادای این تکلیف الهی را همگانی کرد. این مقاله میکوشد با تبیین جایگاه کفاره و کارکردهای این نهاد در فقه اسلامی، کیف انگاری کفاره را بهعنوان جلوهای از کیفرهای شرعی در نظام حقوقی ایران امکانسنجی کرده و آن را بهعنوان مکمل مجازاتهای اصلی پیشنهاد کند.
جرائم مستوجب کفاره
فقه اسلامی
کفاره
گناهان مستوجب کفاره
نظام کیفری ایران
2021
09
23
725
770
https://jorr.ut.ac.ir/article_75935_98f4bddeac5d45ea7adcfd57f7c57e84.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
کاوشی در شیوۀ اجرای مجازاتهای محارب و همسانسازی چگونگی انتخاب مجازات ترتیبی با تخییری
محمد حسین
شاکر اشتیجه
حمید
روستایی صدرآبادی
تحقیق حاضر به دور از چیستی محاربه، به بررسی چهار مجازات محارب یعنی قتل، صلب، قطع و نفی میپردازد. در چگونگی انتخاب یکی از مجازاتها با استناد به قرآن، روایات، عقل و مذاق شریعت، برخی ترتیب و برخی تخییر قاضی در انتخاب هریک از مجازاتها را پذیرفتهاند. در شیوۀ اجرای هریک از مجازاتها با سؤالات و ابهاماتی در شیوۀ اجرای حد به صیغۀ تفعیل، امکان زنده شدن پس از اجرای حد و ارائۀ راهکار پیشگیری، حقاللهی یا حقالناسی بودن اجرای حد و نتایج آن، شیوۀ اجرای صلب و نفی، اجرای قطع در فقدان عضو، تطبیق انتخاب شیوۀ اجرای تخییر با مفهوم حد، امکان بیحسی حین اجرای حد، تعلق عضو قطعشده بهعنوان مجازات به جامعه یا محارب مواجهیم. این نوشتار براساس مطالعۀ کتابها و اسناد بهصورت کتابخانهای به بررسی راهحل رفع تعارض میان دو دسته ادلۀ تخییری و ترتیبی بودن اجرای مجازات و رفع استبعاد عقلی با ارائۀ شیوۀ جامع منتخب اجرایی پرداخته و در خلال بررسی شیوۀ اجرای هریک از مجازاتها به ابهامات و فروعات موجود پاسخ داده و پیشنهادهای تقنینی برای درج در اصلاحات آتی قانون مجازات ارائه داده است.
تخییر
ترتیب
صلب
قتل
قطع
مجازات محارب
نفی
2021
09
23
771
800
https://jorr.ut.ac.ir/article_76139_279712463118db67d941a41e88931d90.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
واکاوی حکم رمی جمرات از طبقات فوقانی و در شکل جدید
محمد رسول
آهنگران
مهدی
ساجدی
در تحقیق حاضر حکم فقهی رمی جمرات از طبقات فوقانی و نیز به قسمتهای توسعهیافتۀ کنونی بررسی شده است. نتایج پژوهش که بهصورت کتابخانهای و نرمافزاری و با تحلیل ادله حاصل شده، حاکی از این است که جمره در عصر تشریع و صدور روایات، نماد و علامتی نصبشده در محلهای کنونی رمی در مناست که حجاج موظف بودهاند برای انجام رمی، سنگریزهها را به سمت آن پرتاب کنند. گزارشهای تاریخی و قرائن موجود در روایات نیز حاکی از این است که این نماد بهخودیخود موضوعیت ندارد و صرفاً نشاندهندۀ نقطهای است که باید به آن جهت رمی صورت گیرد. بنابراین بهنظر میرسد در زمان حاضر نیز توسعۀ طولی، عرضی و ارتفاعی این نماد، تأثیری در حکم رمی به سمت آن ندارد، زیرا هریک از جمرهها که اکنون به شکل ستون ممتد در طبقات است، نشاندهندۀ محل رمی و سمت پرتاب است و صرف پرتاب سنگ به سمت ستون ممتد در هر طبقه و خواه به ستون اصابت کند یا در حوضچۀ اطراف آن بیفتد، برای صحت رمی کافی است.
جمره
رمی
طبقات
عرف
منا
2021
09
23
801
819
https://jorr.ut.ac.ir/article_76140_3584468b6a9c1871b8ea46e34399ed04.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
واکاوی ماهیت تعزیرات منصوص شرعی با رویکرد انتقادی از منظر فقهی و حقوقی
علی
رضانژاد
محمد
محسنی دهکلانی
علی اکبر
جهانی
قانونگذار قانون مجازات اسلامی سیاست تفکیک میان تعزیرات منصوص از غیرمنصوص شرعی را در پیش گرفته است. وی در این باره معیار و مصداق مشخصی ارائه نکرده است. درحالیکه استثنا کردن تعزیرات منصوص از برخی نهادهای قانونی، سبب بروز تفاسیر متعدد و اشکالات عدیدهای به مقنن شده است. نوشتار حاضر با روش تحلیلی انتقادی بهدنبال آن بوده است که اولاً معیار دقیقی برای تعزیرات منصوص ارائه دهد و ثانیاً اشکالات وارد به دیدگاه قانونگذار را بیان کند. ازاینرو نتایج ذیل حاصل جهد علمی پژوهشگران مقالۀ پیش رو است: نخست آنکه ملاک مطرحشده برای شناخت تعزیرات منصوص، مجازاتهای مقدر شرعی غیرمضبوط است که با عنایت به قاعدۀ التعزیر بمایراه الحاکم، اجرا یا عدم اجرای آن برحسب مصالح و مفاسد مقتضی، به تشخیص حاکم اسلامی است؛ دوم، سیاست قانونگذار در برخورد با تعزیرات منصوص شرعی از حیث رعایت احتیاط در اعمال مجازاتهای اسلامی و ابتنای مجازات بر تخفیف در تنافی با اهداف تعزیرات بوده و عدم رعایت رویکردی یکپارچه در خصوص تمام مقررات و ضوابط تعزیرات منصوص با اشکال مواجه است.
تعزیرات منصوص شرعی
قانون مجازات اسلام
معیار
2021
09
23
821
847
https://jorr.ut.ac.ir/article_76141_b65d20dfadc724dbbd372daa3468ad02.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
تحلیل رابطۀ استیمان و ضمان علیالید بر مبنای اذن
سیدمحمدحسن
ملائکه پور شوشتری
یکی از قواعدی که بهطور پراکنده در ابواب مختلف فقهی چون باب قضا و شهادات، عقد ودیعه، وکالت و ... از آن سخن رفته و استفاده شده است، قاعدۀ استیمان است که اغلب در عبارت «لیس علی الامین الا الیمین» بروز یافته است. بهرغم شهرت فقهی این قاعده و کاربرد فراوانی که در فقه و حقوق دارد، اما اختلافات در مورد آن نیز فراوان است. این اختلافها که ناشی از ابهام در رابطۀ میان اذن، امانت و ضمان است، گاه تا جایی امتداد مییابد که قاعده بودن آن نیز مورد خدشه قرار میگیرد. بهطوریکه برخی استیمان را نه قاعدۀ فقهی مستقل که استثنایی بر قاعدۀ ضمان ید محسوب کردهاند. قاعده یا استثنا بودن آن بر قاعدۀ فقهی دیگر، نه بحث نظری، که آثار عملی فراوانی دارد. در این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش بودهایم که رابطۀ میان اذن، استیمان و ضمان علیالید چیست؟ تحقیق حاضر که به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است، نشان میدهد استیمان قاعدۀ مستقل فقهی با احکام و آثار خاص خود است که درونمایۀ آن اذن است.
اذن
استیمان
امانت
ضمان علیالید
ضمانت
2021
09
23
849
873
https://jorr.ut.ac.ir/article_76142_2fe314d2c76cc031f8409b8805f1c830.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
اصل تفکیک انسانی از نگاه حقوق بشردوستانۀ اسلامی در مقایسه با معاهدات بینالمللی
حسین
حقیقت پور
از جمله اصول حاکم بر جنگ در نظام حقوق بینالملل معاصر، اصل تفکیک است. براساس مواد 48، 51 (2) و 52 (2) پروتکل الحاقی اول به کنوانسیونهای ژنو، حملات فقط میتواند علیه رزمندگان انجام گیرد و نباید متوجه افراد غیرنظامی باشد. در عین حال براساس بند 3 مادۀ 51 همان سند، این حمایت با شرکت مستقیم غیرنظامیان در جریان درگیری از دست میرود. با وجود این به دلایلی چند از جمله فقدان ضمانت اجرای حقوقی و کیفری کافی، قواعد حقوق بشردوستانۀ بینالمللی کمتر به اهداف خود نزدیک شدهاند. حقوق بشردوستانۀ اسلامی در اوج انحطاط حقوق جنگ در میان ملل، اصل تفکیک را الزامآور شناخته و تجاوز به غیرنظامیان را ممنوع اعلام داشته است. این مصونیت گاه بهطور خاص تا آنجا تفسیر موسع میشود که حتی قواعد بشردوستانۀ معاصر را نیز درمینوردد. گواه صحت این مبنای نظری سیرۀ عملی پیامبر(ص) و گزارشهای تاریخی در خصوص تعداد قربانیان در جنگهای پیامبر(ص) است. در نوشتار پیش رو با تکیه بر روش تحلیلی – تطبیقی، و با بررسی منابع کتابخانهای، پرده از چهرۀ اصل تفکیک از منظر اسلام برمیدارد.
اصل تفکیک
جهاد
حقوق جنگ
حقوق بشردوستانه
حقوق بینالملل اسلامی
فقه امامیه
مخاصمات مسلحانه
2021
09
23
875
906
https://jorr.ut.ac.ir/article_76163_31533ac5f78792cb110b84b24cf30b58.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
تأملی در انگارۀ عدم ربا در معدودات
میثم
شعیب
محمد تقی
قبولی درافشان
محمد حسن
حائری
از پیچیدهترین مباحث اقتصاد اسلامی رباست که پژوهشگران فقه و اقتصاد اسلامی مطالعات گستردهای دربارۀ آن انجام دادهاند. جستار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی با بررسی دیدگاه و ادلۀ فقیهان به شرایط تحقق ربای معاملی پرداخته است. مشهور فقیهان امامیه در تحقق آن، دو شرط را معتبر دانستهاند؛ نخست دو کالایی که معامله میشوند، همجنس و دیگر آنکه مکیل و موزون باشند، در نتیجه قائل به جریان ربا در معدودات نیستند. برخی نیز بر این رأی ادعای اجماع کرده و تنها مخالف این دیدگاه ابنجنید، شیخ مفید و سلّار شمرده شدهاند. عمده دلیل عدم جریان ربا در معدودات، روایات هستند، ازاینرو پژوهش پیشرو به واکاوی روایات پرداخته و معتقد است دیدگاه مشهور دو اشکال اساسی دارد و باید روایات را ناظر بر دیدگاه اهل تسنن دانست یا احتمال قویتر اینکه با توجه به عبارات فقیهان متقدم، مصادیق ذکرشده در روایات، حکمت تحریم ربا و دیگر قرائن، روایات در مقام مقابلۀ مکیل و موزون با امور مشاهدی باشند، در نتیجه دیدگاه مخالف مشهور از خلال نقد و تحلیل ادلۀ اقوال تقویت شده است.
ربای معاملی
ربای قرضی
مکیل
موزون
معدودات
2021
09
23
907
937
https://jorr.ut.ac.ir/article_76247_39a9417a5f2ac6ee619cc0e2704eacd3.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
تأملی در مفهوم مماطلۀ مدیون؛ انواع، احکام و آثار آن
سید ابوالقاسم
حسینی زیدی
احسان
شهسوار
در میان فقها بحث مهمی با عنوان «حکم مدیون مماطل» وجود دارد که نیازمند نگرشی دقیق به مماطله، واکاوی مفهوم صحیح و تبیین احکام و آثار آن است. نوشتار پیشرو تلاش دارد با ارائۀ روشی تحلیلی ـ توصیفی و بیان تعریفی گویا به این دیدگاه نزدیک شود که مدیون مماطل، کسی است که دربارۀ اموال پنهانش و ارائۀ آن به قاضی برای فروش و پرداخت دیونش، تعلل دارد نه اینکه این تعریف در مورد مدیون دارای اموال آشکار هم جاری باشد و به صِرف امتناع از پرداخت، مماطل، خوانده شود. در این جستار، پس از بیان مفهوم دقیق مماطل، مماطله به سه نوع مماطله در اعیان، اموال و حقوق تقسیم شده است، اما مراد کلام فقها در مماطله، مماطله در دیون مالی قلمداد میشود؛ ازاینرو در راستای عقوبت مدیون مماطل، حاکم ابتدا باید با زبان به سرزنش او بپردازد و در مرحلۀ بعد، تعزیرش کند و پس از آن اگر همچنان بر مماطله اصرار ورزد، میبایست او را حبس کند تا جایی که به تنبیه وی و پرداخت دینش منجر شود. همچنین حاکم شرع یا قاضی میتواند آثاری از قبیل حَجر، منع از سفر، قبول نکردن شهادات و دریافت خسارات ناشی از مماطله او را بر این مسئله، بار کند.
آثار
احکام
حبس
مدیون مماطل
مماطله
2021
09
23
939
968
https://jorr.ut.ac.ir/article_76377_9bd0a163b3f7d4ada6e767b42f595f8e.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
واکاوی حکم عملیات استشهادی با تأکید بر ادلۀ قرآنی آن
سیدعلی
هاشمی خانعباسی
سمیه
کلیجی کردکلایی
محمود
ابوترابی
جهاد در راه خدا از ارکان اسلام است. مکتبی که خدا در آن، همگان رابندۀ خویش و عزیز در برابر یکدیگر خوانده و برای دفع هرگونه سلطهجویی مستکبران، باب جهاد را گشوده است. برای تحقق دفاع که مسلمانان در هر شرایط، مکلف به آناند، عنایت به ابزار و روشهای متناسب با هر عصری، ضروری مینماید. دفاع در برابر متجاوز در شرایط نبود امکانات نظامی مناسب، شکل خاصی به خود میگیرد و آن عملیات استشهادی است که در آن فرد به کشتن دیگر اقدام میکند، درحالیکه به کشته شدن خود قطع و یقین دارد. برخی بهسبب شباهت ظاهری عملیات شهادتطلبانه با انتحار با آن مخالفت میکنند و آن را خودکشی مینامند. ازاینرو این تحقیق با بررسی متون فقهی و دینی در پی حکم فقهی عملیات استشهادی با بررسی ادله و مبانی فقهی موافقان و مخالفان عملیات استشهادی است. نتایج پژوهش فرارو که به روش تحلیلی و با مطالعه و بررسی کتابهای فقهی و پژوهشهای مختلف انجام گرفته، نشان میدهد که اقدامات شهادتطلبانه از مشروعیت برخوردار است. ازاینرو شهادتطلبی برای خدا به معنای خودکشی نیست و نسبت به دلایل مطرح، به لحاظ تفاوت در قصد و هدف خروج موضوعی دارد.
ادله
انتحار
شهادت
عملیات استشهادی
فقه
2021
09
23
969
996
https://jorr.ut.ac.ir/article_76810_78573fed4486648bda8c2bb2ba7723ea.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
ماهیت و آثار شروط الحاقی
سید علی
علوی قزوینی
جعفر
رمضانی
شروط الحاقی از نهادهای حقوقی نوظهوری است که در معاملات پیچیدۀ امروزی جایگاه خاصی دارد و مبتنی بر اصل حاکمیت اراده و آزادی قراردادی در قراردادها بهکار میرود. فقیهان و اندیشمندان حقوقی در مورد ماهیت، صحت و بطلان و آثار آن اختلاف دارند و درحالیکه دستهای آن را از اساس باطل یا از شروط ابتدایی میدانند، گروهی دیگر این دسته از شروط را همانند شروط ضمن عقد لازمالوفا میانگارند. این مقاله با بررسی ماهیت و آثار این نوع شروط و با تکیه بر قواعد مسلم فقهی، بر الزامآور بودن آن صحه میگذارد.
الحاقی
بازنگری
شروط
قرارداد
2021
09
23
997
1024
https://jorr.ut.ac.ir/article_76811_3511a21e87de1360a998c9b9dd2dff91.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
روش فکری و استنباطی مکتب تفکیک در مقایسه با اخباریگری
معصومه سادات
فرحی
محمد جواد
حیدری خراسانی
مکتب تفکیک، مکتب نوظهوری است. برخی آن را نه مکتبی جدید، بلکه ادامۀ همان «مکتب معارفی خراسان» یا «مکتب معارف اهل بیت(ع)» میدانند که آغاز آن به عصر میرزا مهدی غروی اصفهانی برمیگردد. شالودۀ فکری این مکتب، معرفی قرآن و سنت بهعنوان تنها منابع شناخت است. مخالفان، آن را نواخباریگری میدانند، زیرا تأکید این مکتب بر استناد به ظواهر قرآن و سنت بهعنوان تنها منابع شناخت، رواج ظاهرگرایی در این مکتب را به ذهن میآورد. دو نقطۀ افتراق مهم بین این دو وجود دارد؛ یکی آنکه مکتب تفکیک برخلاف اخباریگری برای عقل در مراتبی اعتبار قائل است. دیگر آنکه برخلاف اخباریگری اجتهاد و علم اصول را رد نمیکند، هرچند نتیجۀ آرای آن تحدید و تضعیف علم اصول باشد. با وجود این نقطۀ اشتراک انکارناپذیر آن دو مکتب نصگرایی و تأکید بر استناد به ظواهر آیات و روایات است.
اخباریگری
استنباطی
تفکیک
روش فکری
نصگرایی
2021
09
23
1025
1054
https://jorr.ut.ac.ir/article_76809_b43ad31ba082b2314bb5aec7d31d1623.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
بازپژوهی فقهی و حقوقی قسامه
امیر
احمدی
در فقه و حقوق اسلامی قسامه بهعنوان یکی از ادلۀ اثبات دعوا، در جنایاتی مانند قتل، جرح و قطع عضو بیان شده است. در ابتدا بهنظر میرسد با توجه به مجموعه احادیث و همچنین صبغۀ تاریخی در خصوص قسامه که شبهه و انکار هر فقیه و حقوقدان در این تأسیس فقهی، که قسامه دلیل اثبات است، بیمورد باشد. ازاینرو هدف از این پژوهش بررسی این شبهه است که چرا ائمه(ع) ضمن تأکید شدید بر تثبیت قسامه و بیان ماهیت خلاف قاعده بودن آن و احتمال تأسیسی بودن قسامه بهعنوان دلیل شرعی، قسامه را منحصر به موارد خاص دانستهاند. مضافاً در این پژوهش بررسی ادلۀ مستندات قسامه و واکاوی احتمال دلیل نفی بودن آن و نیز تدقین بیشتر در احادیث وارده مورد مطالعه است. علاوهبر این موارد شایان ذکر است که در این پژوهش شرایط لوث و تعداد قسمهای لازم در قتل، قطع و جرح بررسی نشده است. نتیجۀ پژوهش بیانگر این است که قسامه دلیل اثبات نیست و در این باره مشکلات و شبهات پیش روی اجرای قسامه شرح شد. ازاینرو پیشنهاد میشود که قانونگذار در این خصوص تدقیق و بررسی لازم را بهعمل آورد و در قانون مجازات اسلامی تغییرات لازم را اعمال کند.
فقه جزا
قسامه
قصاص
لوث
2021
09
23
1055
1076
https://jorr.ut.ac.ir/article_76808_2b97157e1a9530c1f1b1efe93658b867.pdf
مجله علمی "پژوهشهای فقهی"
2008-8388
2008-8388
1400
17
3
تحلیل تکلیف حقوقی در نابرابری شهادت و حل آن براساس تفسیر واژهها در بستر شکلگیری
محمد
صالحی مازندرانی
حجیت بینه، به معنای شهادت دو فرد عادل، ضرورت فقهی است، هرچند در خصوص مبنای حجیت بینه در طریقی یا تعبدی بودن آن یا تعداد شهود و همچنین جنسیت شاهد با توجه به ماهیت دعوا اختلافنظر وجود دارد. در دهههای اخیر ارزشگذاری شهادت دو زن معادل یک مرد در آیۀ 282 بقره بهسبب فراموشکاری زنان و براساس روایاتی نقصان عقلی آنان، محل گفتوگوی زیادی شد. سؤال این است که فلسفۀ نابرابری شهادت زن و مرد چیست و مفاد آیۀ مذکور و روایات چگونه توجیهپذیرند؟ صرفنظر از جواب نقضی در پذیرش شهادت یک زن در مواردی، در بررسی توصیفی تحلیلی دور از تأویل و تفسیرهای غیرمتعارف خواهیم گفت اولاً: در ادبیات فقهی تحمل شهادت و ادای آن حق تلقی نمیشود تا موجب نقصی در حقوق زن شود؛ ثانیاً: شهادت باید در خصوص امر محسوس باشد و به عقل ارتباطی ندارد، مضافاً روایات متضمن نقص عقل مغایر آیۀ 282 است. ازاینرو ضروری است واژگان در بستر شکلگیریاش مورد توجه قرار گیرد. با توجه به قرائن موجود در متن روایت مقصود از عقل، «تذکر» و «قدرت بر تدبیر و ادارۀ امور است که امری اکتسابی و نتیجۀ کسب دانش و تجربه است.
شهادت زن
شهادت مرد
گواهی
2021
09
23
1077
1102
https://jorr.ut.ac.ir/article_76812_2629459927e6d2f0e6ad2b28f11285e3.pdf